Dijital dönüşüm tıp ve sağlık alanında da kapımızı çaldı ve artık birlikteliğimiz kaçınılmaz.

Sanayi, ekonomi, iletişim ve eğlence alanlarında daha erken başlamış olan dijital dönüşümün en hızlı yaşandığı ve hissedildiği tıp ve sağlık alanlarının başında ise kardiyoloji yer almakta.

Bugün şimdiden birçok akıllı cihaz ve bazı yapay zekâ (YZ) uygulamaları, kardiyoloji alanında tıbbi yönden geçerli sertifikalarını almış durumdadır. Bu nedenle 2020 yılını kapatırken Türkiye Klinikleri ile bu kitabı ‘Kardiyolojide Dijital Dönüşüm: Bugün ve Yarın’ olarak hazırlamaya karar verdik.

Aslında daha yıllar önce dünyada ve ülkemizde sağlık kurumlarında elektronik veri bankacılığına geçilmesi, dijital dönüşüm için atılan temelleri oluşturmuştu. Hemen ardından akıllı telefonlarla hastalarımızla mesajlaşırken, paylaşılan tetkik sonuçları ve EKG görüntülerini yorumlayıp uzaktan hastaların tedavilerini düzenlerken, kendimizi farkında olmadan veya ister istemez bir dönüşümün içinde bulmaya başladığımızı söyleyebiliriz. Elbette dijital dönüşüm sadece verilerin uzaktan paylaşıldığı ve karşılıklı etkileşim kurulabildiği bir süreçle sınırlı değil. Son birkaç yılda çeşitli akıllı cihazlarla günün her anında üretilen her veriyi işleyip ve yorumlayıp bize bilgi olarak sunan veri madenciliği/derin öğrenme/yapay zekâ (YZ) platformları bizlerin öğrenme, sorgulama ve mesleğimizi uygulama biçimimizi değiştirmeye başladı.

Kardiyoloji, sayılarla kolayca ifade edilebilen ilgi alanlarına sahip olduğu için dijital dönüşüm açısından “şanslı” bir alan olarak öne çıkmaktadır. Bu nedenle kan basıncı, nabız (kalp) hızı, EKG başta olmak üzere akıllı cihazlarla saptanan ve YZ uygulamaları ile işlenen birçok biyolojik veri, kardiyolojide şimdiden klinik kullanıma girdi.

Hipertansiyonun tedavisi ve takibi artık FDA onaylı akıllı cihazlarla1 ve bu cihazların bağlanabildiği profesyonellere açık platformlar üzerinden yapılabilir hâle geldi. Bunun ötesinde hipertansiyon paternlerini belki de 24 saat holter kan basıncı kaydı yapmaksızın veri madenciliği ile tahmin edebileceğiz.2 “Hipertansiyon Yönetiminde Dijital Tabanlı Uygulama Örnekleri” yazımızda hipertansiyon yönetiminde şimdiye dek akıllı cihazlar ve uygulamaların hipertansiyon tedavisine katkıları ve hasta hekim davranışına etkileri tartışıldı ve bugünden yarına bu alanda beklenen gelişmeler ele alındı.

Akıllı cihazlarda yıllardır spor amaçlı parametreler olarak sınırlı kalan nabız sayısı ve kalp ritmi, son birkaç yılda “tıbbi veri” niteliği aldı. Akıllı saatler veya bileklikler ile kalp ritmi- nin takibi ve atriyal fibrilasyonun (AF) tanınması hem iOS tabanlı 3 hem de android tabanlı 4 sistemlerde artık mümkün hâle geldi. Böylece toplumda risk gruplarında sessiz AF taramasının ve AF’ye bağlı komplikasyonların daha erken ve etkin önlenebilmesinin yolu açıldı. Diğer yandan yakın gelecekte AF riskini veya tromboemboli riskini YZ uygulamaları ile bugünden daha iyi öngörebilmemiz mümkün olabilecektir. “Kardiyak Aritmi Yönetiminde Dijital Tabanlı Uygulama Örnekleri” yazımızda bu çerçevede aritmik hastalıkların yönetimine akıllı cihazların ve dijital uygulamaların getireceği dönüşüm ele alındı.

Kalp yetersizliği de düzenli veri takibi gerektirdiği için, dijital tıp çalışmalarının yoğun olduğu bir alandır. Hastanın kendi ortamında, günlük yaşantısını etkilemeden kalp yetersizliğinin olası erken belirteçleri hakkında verileri toplayıp bu verileri işleyecek bir ağa gönderen akıllı cihazlar ve bu verileri karar destek sistemi olarak sağlık profesyonellerine sunacak platformlar hakkında çalışmalar devam ediyor. Bugün için şimdilik YZ uygulamalarının bu alanda gösterilmiş başarısı; düşük ejeksiyon fraksiyonlu kalp yetersizliği ile korunmuş ejeksiyon fraksiyonlu kalp yetersizliği olgularını, uzman kardiyologlar derecesinde hatta bazen daha iyi doğrulukla ayırt edebilmesidir. “Kalp Yetersizliği Yönetiminde Dijital Tabanlı Uygulama Örnekleri” yazımızda bu alanda bugünkü durum tartışıldı.

Akut koroner sendrom (AKS) zamana karşı yarışılan, “zamanın kalp kası, belki de yaşam” olduğunu bildiğimiz tablolardan. Olası AKS hastasına en erken zamanda ulaşılması, tanının en kısa sürede kesinleştirilmesi ve en uygun tedavinin en erken zamanda başlatılıp gerçekleştirilmesi için akıllı teknolojilerin büyük yararı olacağını uzun süreden bu yana tahmin ediyorduk. Ambulanstan gönderilen EKG paylaşımlarından bugün artık yerel veya ulusal düzeyde AKS acil tanı ve tedavi dijital alt yapı örgütlenmelerine gelindi. “Akut Koroner Sendromlarda Tele Tıp Uygulamaları” yazımızda bu alandaki gelişmeler ele alındı.

Kardiyovasküler görüntüleme alanı dijital anlamda çok yoğun veri birikimini içermektedir ve bu verilerle son yıllarda YZ temelli klinik araştırma sayısı hızla artmaktadır. Bu çalışmalar kardiyologlara, karar destek sistemi dâhilinde daha hızlı ve daha yüksek doğruluk payı ile tanıya ulaşmalarını sağlamada yardımcı olacağa benziyor. “Kardiyovasküler Görüntülemede Dijital Tabanlı Uygulama Örnekleri” yazımızda bu uygulamaların kardiyovasküler görüntülemeye getireceği yenilikler ve katkılar tartışıldı.

Kitabımızda konuk yazarımız Prof. Dr. Ata Akın, tıp alanında dijital dönüşümün hekimler, sağlık çalışanları ve mühendislerle birlikte gerçekleştirileceğini tartıştı. Herhangi bir akıllı cihazın veya bir tıbbi uygulamanın birey-hasta-hasta yakını-sağlık profesyonellerince birlikte kabul gördükten sonra ancak değeri olabileceğini “Sağlıkta Yapay Zekâyı Hekimlerle Birlikte Biz Mühendisler Geliştireceğiz” yazısında ele alarak tartıştı.

Yine dijital dönüşümün ulusal boyutta gerçekleşebilmesi için özellikle bilimsel projelerde kamu ortaklığının gerekliliği, “Sağlığın Dijital Dönüşümünde Kamu Projeleri ve Akademi ile Ortaklığın Önemi” yazısında ayrıntıları ile konuk yazarlarımızca tartışıldı.

Dijital dönüşüm elbette bazı güçlüklerle birlikte yeni olanaklar ve yeni ufuklar getiriyor. Farklı disiplinleri birbirine yaklaştırıyor. Bu durumda özellikle genç kardiyologlar için yeni araştırma ve iş olanaklarına, “Dijital Dönemde Pazarda Fırsatlar ve Engeller: Genç Kardiyologlar İçin Öneriler” yazısında değinildi.

Gerek kardiyoloji uzmanlık eğitiminde gerekse mesleğimizi uygularken dijital çağın gerçeklerine uygun davranmak aynı zamanda mesleğimizin ihtiyaçları doğrultusunda dijital dönüşüme yön verecek refleksleri de gösterebilmek durumundayız. “Dijital Çağda Öğrenme: Kardiyoloji Uzmanlık Eğitiminde E-Öğrenme” yazımızda Türk Kardiyoloji Derneği’nin uluslararası diğer uzmanlık dernekleri ile birlikte bu yöndeki çabaları ve programları anlatıldı.

Avrupa Kardiyoloji Derneği 2016 yılında bu alanda “position paper” yayınlamış, eksiklikleri, öncelikleri belirlemiş ve yapılması gerekenler konusunda yol haritası çizmiştir.5 Ülkemizde uzmanlık dernekleri arasında bir ilk olarak Türk Kardiyoloji Derneği’nde de 2018 yılında “Dijital Sağlık Proje Grubu” kurulmuş ve çalışmalarına devam etmektedir.6 Diğer yandan Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hekim adaylarının dijital iletişim, veri bilimi ve yapay zekânın temel kavramları gibi konularda bilgi ve donanımlarını artırmak amacıyla 2018 yılında “Dijital Sağlık Seçmeli Stajı” başlatılmıştır.7 Bu alanda ülkemizdeki ilk örnek olan bu multidisipliner eğitim programlarının çoğalmasını ve tıp eğitimi programında daha fazla yer almasını temenni ederiz.

Bu kitabımız hazırlanırken tüm dünyada olanca şiddetiyle yaşamaya başladığımız COVID-19 pandemisi de her alanda dijital dönüşümün ne kadar gerekli olduğunu bir kez daha gösterdi. Kongrelerimiz, eğitimlerimiz çevrimiçi hâle geldi, sağlık kurumları uzaktan sağlık hizmeti verebilmenin yollarını aramaya başladılar.

Sağlık alanında elbette almamız gereken çok mesafe var. Sağlık hukuku, mahremiyet, veri güvenliği, sistemlerin entegrasyonu, hastaların ve sağlık çalışanlarının dijital sağlık okur-yazarlığı gibi konular hepimizin katılımını ve katkısını bekliyor. Dijital dönüşümü cihazların ve yapay zekânın bizim için daha çok çalıştığı ve sağlık hizmeti sunarken hastalarımıza daha fazla zaman ayırabildiğimiz yönde şekillendirmemizde yarar var.

Bu kitabımız ağırlıklı olarak Türk Kardiyoloji Derneği Çalışma Grupları ve Dijital Sağlık Proje Grubu üyelerince ve ayrıca konuk yazarlarca hazırlandı. Katkıları için tüm yazarlara ayrı ayrı teşekkür ederim.

Türkiye Klinikleri’ne; hepimizin mesleğini, düşünme ve araştırma tarzını “dönüştürecek” ve birçok disiplini bir araya getiren “Dijital Kardiyoloji’ konusunu kitap olarak gündeme aldığı için teşekkürü borç bilirim. Umarım meslektaşlarımız için yararlı olur.

Prof. Dr. Ali Serdar FAK
Editör