ÖZEL GRUPLARDA ALKOL VE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI VE TEDAVİSİ

Ozel_Gruplarda_Alkol_ve_Madde_Kullanimi_Bozukluklari_ve_Tedavisi_kapak

ADLİ PSİKİYATRİ UYGULAMALARINDA ALKOL VE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI

Zehra Uçar Hasanlı

Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, Ankara, Türkiye

Uçar Hasanlı Z. Adli Psikiyatri Uygulamalarında Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları. Doğan Bulut S, editör. Özel Gruplarda Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları ve Tedavisi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2025. p.89-112.

ÖZET

Alkol ve madde kullanım bozuklukları, bireylerin alkol, uyuşturucu ve/veya uyarıcı maddeleri aşırı miktarda ve kontrolsüz bir şekilde kullanmaları ile karakterize, psikolojik ve fiziksel sağlık sorunlarının da eşlik ettiği tablolardır. Bu bozukluklar, kişilerin günlük yaşamını, ilişkilerini, işlevselliklerini ve genel yaşam kalitelerini olumsuz etkiler, tıbbi, sosyal, adli ve hukuki sorunlara yol açar. Alkol ve madde kullanımı, bireylerin karar verme yetilerini zayıflatır, riskli davranışlar sergilemelerine neden olur ve bu da suç işleme olasılıklarını artırabilir. Bu durum psikiyatri ve adli durumların kesişmesine yol açmaktadır. Alkol ve madde kullanımı veya bağımlılığı, suç işleme, aile içi şiddet durumları, evlat edinme, trafik kazaları, sürücü belgesi edinebilme, askerlik yapmaya uygun olup olmama gibi pek çok adli durumu da etkilemektedir ve sık sık psikiyatri uzmanlarının bu konudaki bilirkişi görüşüne başvurulmaktadır. Ayrıca mahkemeler, alkol ve/veya madde kullanımları olan kişilere şartlı veya zorunlu tedavi tedbirleri koyarak, bu bireylerin belirli sağlık kuruluşlarına başvurmalarını ve tedavi almalarını sağlamaya çalışır. Bu nedenle özellikle bağımlılık alanında çalışan psikiyatristler olmak üzere tüm psikiyatri uzmanlarının bağımlılıkla ilgili süreçlere ve tedavilere hakim olması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Alkol ve madde kullanım bozuklukları; Bağımlılık; Şartlı tedavi; Zorunlu tedavi; Adli psikiyatri

Referanslar

  1. Fazel S, Toynbee M. Associations between psychiatric disorder and offending. In: John R. Geddes, Nancy C. Andreasen, Goodwin GM, eds. New Oxford Textbook of Psychiatry. 3rd ed. Oxford: Oxford University Press; 2020:1415-22. [Crossref]
  2. Swanson JW, Holzer CE, Ganju VK, Jono RT. Violence and psychiatric disorder in the community: evidence from the Epidemiologic Catchment Area surveys. Hosp Community Psychiatry. 1990;41(7):761-70. [Crossref]  [PubMed]
  3. Steadman HJ, Mulvey EP, Monahan J, Robbins PC, Appelbaum PS, Grisso T, et al. Violence by people discharged from acute psychiatric inpatient facilities and by others in the same neighborhoods. Arch Gen Psychiatry. 1998; 55(5):393-401. [Crossref]  [PubMed]
  4. Moore KE, Oberleitner LMS, Zonana HV, Buchanan AW, Pittman BP, Verplaetse TL, et al. Psychiatric Disorders and Crime in the US Population: Results From the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions Wave III. J Clin Psychiatry. 2019; 80(2). [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  5. Young MM, De Moor C, Kent P, Stockwell T, Sherk A, Zhao J, et al. Attributable fractions for substance use in relation to crime. Addiction. Nov. 2021;116(11):3198-3205. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  6. Merrin GJ, Davis JP, Berry D, D'Amico EJ, Dumas TM. The longitudinal associations between substance use, crime, and social risk among emerging adults: A longitudinal within and between-person latent variables analysis. Drug and alcohol dependence. 2016;165:71-78. [Crossref]  [PubMed]
  7. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası [İnternet]. Resmi Gazete ©1982. [Erişim tarihi:15.12.2024].
  8. Evren C, Öncü F. Alkol-Madde Kullanımı ve Bağımlılığı ile İlgili Adli Psikiyatri Uygulamaları. In: Uygur N, eds. Adli Psikiyatri Uygulama Kılavuzu. 3rd ed. Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları. 2018:145-195.
  9. Öncü F, Sercan M. Ceza Hukukunda Adli Psikiyatri. In: Uygur N, eds. Adli Psikiyatri Uygulama Kılavuzu. 3rd ed. Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları. 2018:33-65.
  10. Turabi S. Kusurluluk ve kusurluluğu etkileyen haller. TBB Dergisi. 2012;101:267-292.
  11. Türk Ceza Kanunu [İnternet]. Resmi Gazete ©2004. [Erişim tarihi:15.12.2024] Erişim linki: mevzuatmetin/1.5.5237.pdf [Link]
  12. Yalçın Şahiner Ş, Baysal D. Madde Kullanım Bozukluğunda Türk Ceza Kanunu Bağlamında Adli Psikiyatrik Bilirkişilik. Turkiye Klinikleri Forensic Medicine-Special Topics. 2024; 10(1):9-13.
  13. Evren C, Öncü F. Alkol ve Madde Kullanım Bozukluğunun Adli Süreçlere Pratikte Yansıması. In: Evren C, eds. Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları Temel Başvuru Kitabı. 2nd ed. Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları; 2019:666715.
  14. American Psychiatric Association D, American Psychiatric Association D. Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, DC:American psychiatric association 2013. [Crossref]
  15. Turhan F, Altıkat A. Yeni Bir Ceza İnfaz Usulü Olarak Denetimli Serbestlik ve Bu Usulden Yararlanma Şartları. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2012;2(2):1-46.
  16. Amin-Esmaeili M, Farokhnia M, Susukida R, Leggio L, Johnson RM, Crum RM, et al. Reduced drug use as an alternative valid outcome in individuals with stimulant use disorders: Findings from 13 multisite randomized clinical trials. Addiction. 2024;119(5):833-843. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  17. Ginley MK, Pfund RA, Rash CJ, Zajac K. Long-term efficacy of contingency management treatment based on objective indicators of abstinence from illicit substance use up to 1 year following treatment: A meta-analysis. J Consult Clin Psychol. Jan. 2021;89(1):58-71. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  18. Zarkin GA, Cowell AJ, Hicks KA, Mills MJ, Belenko S, Dunlap LJ, et al. Lifetime benefits and costs of diverting substance-abusing offenders from state prison. Crime & Delinquency. 2012;61(6):829-850. [Crossref]
  19. Miller NS, Flaherty JA. Effectiveness of coerced addiction treatment (alternative consequences): a review of the clinical research. J Subst Abuse Treat. 2000;18(1):9-16. [Crossref]  [PubMed]
  20. Aldemir E, Berk G, Coskunol H. The Effects of the Addiction Programme of Probation on Treatment Motivation, Abstinence and Quality of Life: a Comparative Study with Motivational Interviewing and Individual Intervention. Noro Psikiyatr Ars. 2018;55(3):261-270. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  21. Klag S, O'Callaghan F, Creed P. The use of legal coercion in the treatment of substance abusers: an overview and critical analysis of thirty years of research. Subst Use Misuse. 2005;40(12):1777-95. [Crossref]  [PubMed]
  22. Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği [İnternet]. Resmi Gazete ©2021. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  23. Denetimli Serbestlik Tedavi Hizmetleri [İnternet]. Sağlık Bakanlığı ©2021. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  24. Ögel K, Koç C, Aksoy A, Basabak A, Evren C. Sigara, Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Programı (SAMBA). İstanbul:Yeniden Yayınları; 2012.
  25. Ögel K, Bilici R, Bahadır GG, Maçkan A, Orhan N, Tuna O. Denetimli serbestlikte, sigara, alkol madde bağımlılığı tedavi programı (SAMBA) uygulamasının etkinliği. Anadolu Psikiyatri Derg. 2016;17(4):270-7. [Crossref]
  26. Ceza Muhakemesi Kanunu [İnternet]. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  27. Can F, Küçüker H, Koçak FE. Adli Süreçte Uyuşturucu Madde Analizi. Turkiye Klinikleri Forensic Medicine-Special Topics. 2024;10(1):14-21.
  28. Yasadışı ve Kötüye Kullanılan İlaç ve Madde Analizi Yapan Tıbbi Laboratuvarlar ile Madde Bağımlılığı Teşhis ve Tedavi Merkezlerindeki Tıbbi Laboratuvarların Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Genelge [İnternet]. Sağlık Bakanlığı ©2014. [Erişim tarihi: 15.12.2024] tr/Eklenti/2576/0/genelge201422pdf.pdf [Link]
  29. İdrar Numunelerinde Yasadışı ve Kötüye Kullanılan İlaç ve Madde Analizi Yapan Doğrulama Laboratuvarlarının Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Genelge [İnternet]. Sağlık Bakanlığı ©2015. [Erişim tarihi: 15.12.2024] syamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/2579/0/genelge2015-4pdf. pdf [Link]
  30. İdrar Numunelerinde Yasadışı ve Kötüye Kullanılan İlaç ve Madde Analizi Yapan Tıbbi Laboratuvarlar ile Madde Bağımlılığı Teşhis ve Tedavi Merkezlerindeki Tıbbi Laboratuvarların İşleyiş Esasları [İnternet]. Sağlık Bakanlığı ©2015. [Erişim tarihi: 15.12.2024] saglik.gov.tr/Eklenti/5908/0/idrar-numunelerinde-yasa- disi-ve-kotuye-kullanilanustyazipdf.pdf [Link]
  31. Kayadibi H. Toksikolojik analizlerde kullanılan analitik teknikler. Türk Klinik Biyokimya Derg. 2023;21(1):69-74. [Crossref]
  32. Eser B, Sepici Dinçel A. Kromatografiye giriş, yüksek performanslı sıvı kromatografi kullanımında basit ipuçları. Sağlık Hizmetleri ve Eğitimi Dergisi. 2018;2(2):51-57. [Crossref]
  33. Aksun S, Bağcı B, Demir L, Karalar O, Aksun M. Yasadışı Madde Analizlerinde Preanalitik Evre. Türk Klinik Biyokimya Dergisi. 2022;20(3):138-52. [Crossref]
  34. Sümer AE. Türk Ceza Hukukunda Etkin Pişmanlık. Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2023; 11(2):1229-1270. [Crossref]
  35. Ateş A, Aşıcıoğlu F. Uyuşturucu Madde Suistimalinde Hekimlerin İhbar Yükümlülüğü. Turkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine & Forensic Sciences/Türkiye Klinikleri Adli Tıp ve Adli Bilimler Dergisi. 2019;16(1). [Crossref]
  36. Turan H, Kodal O. Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanma Suçları Yönünden Kamu Görevlisi ile Sağlık Meslek Mensuplarının Suçu Bildirmemesine Yönelik Düzenlemenin Etkin Pişmanlık Kurumuna Etkisi. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi. 2019;(13):501-522.
  37. Balo YS. Ailenin Korunmasına Dair Kanun ve Uygulanması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi. 2003;6(6).
  38. Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun [İnternet]. Resmi Gazete ©2012. [Erişim tarihi: 15.12.2024] tin/1.5.6284.pdf [Link]
  39. Aslan R, Aktaş A, Akgur S. Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı ve adli toksikolojik analizler. Bağımlılık Dergisi. 2023;24(1):93-103. [Crossref]
  40. Çocuk Koruma Kanunu [İnternet]. Resmi Gazete ©2005. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  41. Türk Medeni Kanunu [İnternet]. Resmi Gazete ©2001. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  42. Tahiroğlu F. Medenî Usûl Hukuku Açısından Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2023;9(2):437-466. [Crossref]
  43. Üzer A. Türk Medeni Kanunu'nda Vesayet ve Psikiyatrik Değerlendirme. Turkiye Klinikleri Forensic Medicine-Special Topics. 2024;10(1):54-60.
  44. Demirel ÖF, Balcıoğlu İ. Alkol ve Madde Bağımlılığında Ceza Sorumluluğu ve Fiil Ehliyeti. Yeni Syposium Dergisi. 2015;53(1):27-32.
  45. Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük [İnternet]. Resmi Gazete ©2009. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  46. Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği [İnternet]. Resmi Gazete ©2015. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  47. Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Sağlık Yeteneği Yönetmeliği [İnternet]. Resmi Gazete ©2016. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  48. Karayolları Trafik Kanunu [İnternet]. Resmi Gazete ©1983. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  49. Karayolları Trafik Yönetmeliği [İnternet]. Resmi Gazete ©1997. [Erişim tarihi: 15.12.2024].
  50. Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik [İnternet]. Resmi Gazete ©2006. [Erişim tarihi: 15.12.2024].