Donmalar

Op. Dr. Erol Can Külice1
Doç. Dr. Yeliz Kart2

1SBÜ, Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk Cerrahisi Kliniği, Antalya, Türkiye
2Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Çocuk Cerrahisi ABD, Isparta, Türkiye

ÖZET

Hipotermi çevresel faktörlerin etkisi ile vücut sıcaklığının 35°C’nin altına düşmesi olarak tanımlanmaktadır. Sınıflandırması klinik ve etiyolojik faktörlere göre yapılmaktadır. Birlikte donma yanıkları görülebilmektedir. Bu durumda öncelikle hipoterminin tedavisi yapılmalıdır. Lokal donma sonucu ekstremite ampütasyonlarına giden doku kayıpları görülebilir. Donmalar genellikle ekstremitelerde ve immersiyon yaralanmaları olarak görülür. Donmalarda tedavi ve hasta yönetimi için çeşitli sınıflandırmalar bulunmaktadır. Klasik donma sınıflandırması yüksek ısı etkisiyle oluşan yanık sınıflandırmasına benzemektedir. Görüntüleme yöntemleri kullanılarak oluşturulan Cauchy sınıflamasının yara ve amputasyon seviyesi hakkında daha objektif olduğu kabul görmektedir. Bu sebeple hasta merkeze ulaşana kadar dokunun durumu ve uygulanan tedavi görsel ve yazılı olarak ayrıntılı şekilde kayıt altına alınmalıdır. Bozulan doku dolaşımının medikal tedavisi için birden fazla tedavi protokolü vardır. Doku plazminojen aktivatörlerinin ve diğer trombolitik ajanların kullanılması neredeyse tüm merkezlerce kabul görmektedir. Doku plazminojen aktivatörlerinin kullanımını takiben 2 haftalık enoksaparin tedavisinin doku koruma oranını arttırdığını belirten çalışmalar vardır. Ayrıca yeniden ısıtma sonrası 48 saate kadar ilioprost kullanımının amputasyonları azalttığı ve doku plazminojen aktivatörüne kıyasla daha güvenliği olduğu- nu belirten merkezler bulunmaktadır. Erken dönemde cerrahi girişimler önerilmemektedir ancak kompartman gelişen hastalarda fasyotomi veya enfeksiyon gelişen hastalarda amputasyon gerekebileceği unutulmamalıdır. Tedavinin süresinin uzamasının başlıca riski doku kaynaklı enfeksiyondur. Yaralanmadan sonra 4 hafta -3 ay arasında uygun cerrahi tedavi planlanması yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: Hipotermi; Soğuk yaralanması; Donuk; Yanıklar; İmmersiyon ayağı

Referanslar

  1. Charles Handford, Owen Thomas, Christopher H.E. Imray, Frostbite, Emergency Medicine Clinics of North Ameri- ca Volume 35, Issue 2, 2017, Pages 281-299. [Crossref]  [PubMed]
  2. Hutchison RL. Frostbite of the hand. J Hand Surg Am. 2014;39(9):1863-1868. [Crossref]  [PubMed]
  3. Petrone, P., Kuncir, E., & Asensio, J. A. (2003). Surgical management and strategies in the treatment of hypother- mia and cold injury. Emergency Medicine Clinics of North America, 21(4), 1165-1178. [Crossref]  [PubMed]
  4. Amalia Cochran, Stephen E. Morris, 39 - Cold-Induced In- jury: Frostbite,Editor(s): David N. Herndon,Total Burn Care (Fifth Edition), Elsevier, 2018, Pages 403-407.e2. [Crossref]
  5. Biem J, Koehncke N, Classen D, Dosman J. Out of the cold: management of hypothermia and frostbite. CMAJ. 2003;168(3):305-311. [PMC]
  6. Fudge, J. (2016). Exercise in the Cold. Sports Health: A Multidisciplinary Approach, 8(2), 133 139. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  7. Regli IB, Oberhammer R, Zafren K, Brugger H, Strapazzon G. Frostbite treatment: a systematic review with meta-anal- yses. Scand J Trauma Resusc Emerg Med. 2023;31(1):96. Published 2023 Dec 11. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  8. Nygaard RM, Whitley AB, Fey RM, Wagner AL. The Hen- nepin Score: Quantification of Frostbite Management Effi- cacy. J Burn Care Res. 2016;37(4):e317-e322. [Crossref]  [PubMed]
  9. Sheridan RL, Goverman JM, Walker TG. Diagnosis and Treatment of Frostbite. N Engl J Med. 2022;386(23):2213- 2220. [Crossref]  [PubMed]
  10. Nygaard RM, Lacey AM, Lemere A, et al. Time Matters in Severe Frostbite: Assessment of Limb/Digit Salvage on the Individual Patient Level. J Burn Care Res. 2017;38(1):53-59. [Crossref]  [PubMed]
  11. Lacey AM, Rogers C, Endorf FW, et al. An Institutional Pro- tocol for the Treatment of Severe Frostbite Injury-A 6-Year Retrospective Analysis. J Burn Care Res. 2021;42(4):817- 820. [Crossref]  [PubMed]
  12. Ervasti O, Juopperi K, Kettunen P, et al. The occurrence of frostbite and its risk factors in young men. Int J Circumpo- lar Health. 2004;63(1):71-80. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  13. Lorentzen AK, Davis C, Penninga L. Interventions for frostbite injuries. Cochrane Database Syst Rev. 2020;12(12):CD012980. Published 2020 Dec 20. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  14. McIntosh SE, Freer L, Grissom CK, et al. Wilderness Med- ical Society Clinical Practice Guidelines for the Prevention and Treatment of Frostbite: 2019 Update. Wilderness Envi- ron Med. 2019;30(4S):S19-S32. [Crossref]  [PubMed]
  15. Zhao JC, Fan X, Yu JA, Zhang XH, Shi K, Hong L. Deep frostbite: Clinical characteristics and outcomes in northeast- ern China. J Tissue Viability. 2020;29(2):110-115. [Crossref]  [PubMed]
  16. Shenaq DS, Beederman M, O'Connor A, Teele M, Robin- son MR, Gottlieb LJ. Urban Frostbite: Strategies for Limb Salvage. J Burn Care Res. 2019;40(5):613-619. [Crossref]  [PubMed]
  17. Handford C, Buxton P, Russell K, et al. Frostbite: a prac- tical approach to hospital management. Extrem Physi- ol Med. 2014;3:7. Published 2014 Apr 22. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  18. Imray C, Grieve A, Dhillon S; Caudwell Xtreme Ev- erest Research Group. Cold damage to the extremi- ties: frostbite and non-freezing cold injuries. Postgrad Med J. 2009;85(1007):481-488. [Crossref]  [PubMed]
  19. Hickey S, Whitson A, Jones L, et al. Guidelines for Thrombo- lytic Therapy for Frostbite. J Burn Care Res. 2020;41(1):176-183. [Crossref]  [PubMed]
  20. Cauchy E, Davis CB, Pasquier M, Meyer EF, Hackett PH. A New Proposal for Management of Severe Frostbite in the Aus- tere Environment. Wilderness Environ Med. 2016;27(1):92-99. [Crossref]  [PubMed]
  21. Jones LM, Coffey RA, Natwa MP, Bailey JK. The use of intravenous tPA for the treatment of severe frostbite. Burns. 2017;43(5):1088-1096. [Crossref]  [PubMed]
  22. Lindford A, Valtonen J, Hult M, et al. The evolu- tion of the Helsinki frostbite management protocol. Burns. 2017;43(7):1455-1463. [Crossref]  [PubMed]
  23. Cauchy E, Cheguillaume B, Chetaille E. A controlled tri- al of a prostacyclin and rt-PA in the treatment of severe frostbite. N Engl J Med. 2011;364(2):189-190. [Crossref]  [PubMed]
  24. Zaramo TZ, Green JK, Janis JE. Practical Review of the Cur- rent Management of Frostbite Injuries. Plast Reconstr Surg Glob Open. 2022;10(10):e4618. Published 2022 Oct 24. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  25. Millet JD, Brown RK, Levi B, et al. Frostbite: Spectrum of Imaging Findings and Guidelines for Management. Radio- graphics. 2016;36(7):2154-2169. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  26. Gao Y, Wang F, Zhou W, Pan S. Research progress in the pathogenic mechanisms and imaging of severe frostbite. Eur J Radiol. 2021;137:109605. [Crossref]  [PubMed]
  27. Hutchison RL, Miller HM, Michalke SK. The Use of tPA in the Treatment of Frostbite: A Systemat- ic Review. Hand (N Y). 2019;14(1):13-18. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  28. Joshi K, Goyary D, Mazumder B, et al. Frostbite: Cur- rent status and advancements in therapeutics. J Therm Biol. 2020;93:102716. [Crossref]  [PubMed]
  29. Nygaard RM, Endorf FW. Frostbite in the United States: An Examination of the National Burn Repository and National Trauma Data Bank. J Burn Care Res. 2018;39(5):780-785. [Crossref]  [PubMed]
  30. Grieve AW, Davis P, Dhillon S, Richards P, Hillebrandt D, Imray CH. A clinical review of the management of frost- bite. J R Army Med Corps. 2011;157(1):73-78. [Crossref]  [PubMed]