ÖZEL GRUPLARDA ALKOL VE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI VE TEDAVİSİ

Ozel_Gruplarda_Alkol_ve_Madde_Kullanimi_Bozukluklari_ve_Tedavisi_kapak

EŞ ZAMANLI RUHSAL BOZUKLUKLAR VE ALKOL MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI

Safiye Zeynep Tatlı

Ankara Etlik Şehir Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Ankara, Türkiye

Tatlı SZ. Eş Zamanlı Ruhsal Bozukluklar ve Alkol Madde Kullanım Bozuklukları. Doğan Bulut S, editör. Özel Gruplarda Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları ve Tedavisi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2025. p.129-142.

ÖZET

Alkol ve madde kullanım bozuklukları (AMKB) ile ruhsal bozuklukların eş zamanlı görülmesi çift tanı olarak adlandırılmaktadır. Çift tanı, hastalık gidişatını olumsuz etkilemekte, belirti şiddetini artırmakta, tedavi uyumunu bozmakta, nüks oranlarını yükseltmekte ve bireyin yaşam kalitesini düşürmektedir. AMKB; depresyon, anksiyete bozuklukları, bipolar afektif bozukluk, şizofreni ve kişilik bozuklukları gibi çeşitli ruhsal rahatsızlıklarla sıkça eşzamanlı olarak görülmektedir. Anksiyete Bozuklukları bağımlılık gelişiminde ve devamında önemli bir rol oynamaktadır. Anksiyeteli bireyler sıklıkla kaygılarını azaltmak amacıyla alkol ya da madde kullanımına yönelir. Self-medikasyon hipotezi bu durumu açıklayan önemli bir teoridir. Araştırmalar, anksiyete bozukluklarının bağımlılık riskini yaklaşık üç kat artırdığını göstermektedir. Yoksunluk belirtileri ile anksiyete semptomlarının karışması tanıyı zorlaştırabilmektedir. Depresyon, AMKB hastaları arasında oldukça yaygındır ve bireylerin tedaviye uyumunu olumsuz etkiler. Depresyonla birlikte AMKB görülmesi intihar riskini ve nüks oranlarını artırır. Özellikle depresyon ile alkol kullanımının birlikte seyri, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürmekte ve tedavi sürecini karmaşıklaştırmaktadır. Bipolar afektif bozuklukta, özellikle de manik epizotlar sırasında, alkol ve madde kullanım riski artar. Dürtüsellik, heyecan arayışı ve duygudurum dalgalanmaları, bağımlılık eğilimlerini şiddetlendiren faktörlerdir. Bipolar afektif bozukluğu olan bireylerde, bağımlılık ve intihar riskinin diğer ruhsal bozukluklardan daha yüksek olduğu saptanmıştır. Şizofreni hastalarında madde kullanımı, özellikle de esrar, psikotik semptomların şiddetini artırmaktadır. Bu durum hastalığın tedavisini zorlaştırmakta, nüks oranlarını artırmakta ve yaşam kalitesini daha da kötüleştirmektedir. Şizofreni hastalarında bağımlılık oranının genel popülasyona göre 4.6 kat daha yüksek olduğu bildirilmiştir. AMKB’ye en sık eşlik eden kişilik bozuklukları antisosyal ve borderline kişilik bozukluklarıdır. Bu bireylerde dürtüsellik ve öz-denetim eksikliği bağımlılık riskini artırmakta ve tedavi sürecini zorlaştırmaktadır. AMKB ve eşzamanlı ruhsal bozuklukların tedavisinin temel unsurları farmakoterapi, bilişsel davranışçı terapi gibi psikoterapiler ve sosyal destektir. Erken tanı ve kapsamlı bir değerlendirme hem bağımlılığı hem de eşlik eden ruhsal bozuklukları kontrol altına almak açısından kritik önem taşır. Yapılandırılmış tanı araçlarının kullanımı, tanı doğruluğunu artırabilir. Tedavi planları bireyselleştirilmiş olmalı ve farmakoterapi, psikoterapi ve sosyal desteği birleştiren bütüncül bir yaklaşımı benimsemelidir. Sonuç olarak, AMKB ve eşlik eden ruhsal bozuklukların birlikte ele alınması, hastaların uzun vadeli tedavi başarısını artırmak için gereklidir. Bu alanda daha fazla araştırma yapılması, klinik uygulamalara daha doğru yön verebilmek açısından önemlidir. Bütüncül yaklaşımlar ve bireyselleştirilmiş tedavi planları benimsendiğinde hem bağımlılık hem de ruhsal bozukluklar etkin bir şekilde yönetilebilir. Klinik uygulamalardaki bu gelişmeler, hastaların yaşam kalitesini artırmak ve nüks oranlarını azaltmak için önemli bir adım olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Alkol kullanım bozukluğu; Madde kullanım bozukluğu; Bağımlılık; Ruhsal eş tanı; Komorbidite

Referanslar

  1. Karcı CK, Gürbüz AA, Özdemir FA, Varmış DA, Tahiroğlu AY. Madde kullanan ergenlerde psikiyatrik eş tanı, bağımlılık profili ve tedavi isteği: ÇEMATEM verileri. Bağımlılık Dergisi. 2022;23(1):61-68. [Crossref]
  2. Ruiz J, Stockburger SJ. Alcohol, substance abuse and suicide. In: Omar HA, editor. Alcohol, Substance Abuse and Suicide. New York: Nova Science Publishers; 2015:101-109.
  3. Erensoy H, Balcıoğlu YH, Berkol TD, Aytaç HM. Prevalence, clinical features and comorbidities of alcohol and substance use disorders among patients admitted to psychiatry outpatient clinic. Current Addiction Research. 2020;4(1):5-15. [Crossref]
  4. Darcin AE, Nurmedov S, Noyan CO, Yilmaz O, Dilbaz N. Psychiatric comorbidity among inpatients in an addiction clinic and its association with the process of addiction. Dusunen Adam Journal of Psychiatry and Neurological Sciences. 2015;28(3):196-203. [Crossref]
  5. Lai HMX, Cleary M, Sitharthan T, Hunt GE. Prevalence of comorbid substance use, anxiety and mood disorders in epidemiological surveys, 1990-2014: A systematic review and meta-analysis. Drug Alcohol Depend. 2015;154:1-13. [Crossref]  [PubMed]
  6. Merikangas KR, Stevens D, Fenton B, Stolar M, O'Malley S, Woods S, et al. Co-morbidity and familial aggregation of alcoholism and anxiety disorders. In: Merikangas KR, editor. Co-morbidity and Familial Aggregation of Alcoholism and Anxiety Disorders. New York: Routledge; 2013:97-112.
  7. Marmorstein NR. Anxiety disorders and substance use disorders: different associations by anxiety disorder. J Anxiety Disord. 2012;26(1):88-94. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  8. Smith JP, Randall CL. Anxiety and alcohol use disor ders: comorbidity and treatment considerations. Alcohol Res. 2012;34(4):414-431.
  9. Anker JJ, Kushner MG. Co-occurring alcohol use disorder and anxiety: bridging psychiatric, psychological, and neurobiological perspectives. Alcohol Res. 2019;40(1):arcr. v40.1.01. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  10. Castillo-Carniglia A, Keyes KM, Hasin DS, Cerdá M. Psychiatric comorbidities in alcohol use disorder. Lancet Psychiatry. 2019;6(12):1068-1080.6. [Crossref]  [PubMed]
  11. Duncan Z, Ward B, Kippen R, Dietze P, Sutton K. A narrative systematic review of associations and temporality between use of methamphetamine, ecstasy/MDMA, or cocaine with anxiety or depressive symptoms. Addict Behav. 2024;107988. [Crossref]  [PubMed]
  12. Hasin D, Shmulewitz D, Stohl M, Greenstein E, Roncone S, Aharonovich E, et al. Test-retest reliability of DSM-5 substance disorder measures as assessed with the PRISM-5, a clinician-administered diagnostic interview. Drug Alcohol Depend. 2020;216:108294. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  13. Fuehrlein BS, Mota N, Arias AJ, Trevisan LA, Kachadourian LK, Krystal JH, et al. The burden of alcohol use disorders in US military veterans: results from the National Health and Resilience in Veterans Study. Addiction. 2016;111(10):17861794. [Crossref]  [PubMed]
  14. Boschloo L, Vogelzangs N, Smit JH, van den Brink W, Veltman DJ, Beekman AT, et al. Comorbidity and risk indicators for alcohol use disorders among persons with anxiety and/or depressive disorders: findings from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA). J Affect Disord. 2011;131(1-3):233-242. [Crossref]  [PubMed]
  15. Le Fauve CE, Litten RZ, Randall CL, Moak DH, Sal loum IM, Green AI. Pharmacological treatment of alcohol abuse/dependence with psychiatric comorbidity. Alcohol Clin Exp Res. 2004;28(2):302-312. [Crossref]  [PubMed]
  16. Lee MR, Leggio L. Combined pharmacotherapies for the management of alcoholism: rationale and evidence to date. CNS Drugs. 2014;28(2):107-119. [Crossref]  [PubMed]
  17. Magill M, Ray L, Kiluk B, Hoadley A, Bernstein M, Tonigan JS, et al. A meta-analysis of cognitive-behavioral therapy for alcohol or other drug use disorders: treatment efficacy by contrast condition. J Consult Clin Psychol. 2019;87(12):1093-1105. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  18. Strakowski SM, DelBello MP, Fleck DE, Adler CM, Anthenelli RM, Keck PE, et al. Effects of co-occurring alcohol abuse on the course of bipolar disorder following a first hospitalization for mania. Arch Gen Psychiatry. 2005;62(8):851858. [Crossref]  [PubMed]
  19. Comtois KA, Russo JE, Roy-Byrne P, Ries RK. Clinicians' assessments of bipolar disorder and substance abuse as predictors of suicidal behavior in acutely hospitalized psychiatric inpatients. Biol Psychiatry. 2004;56(10):757-763. [Crossref]  [PubMed]
  20. Adler CM, Adams J, DelBello MP, Holland SK, Schmithorst V, Levine A, et al. Evidence of white matter pathology in bipolar disorder adolescents experiencing their first episode of mania: a diffusion tensor imaging study. Am J Psychiatry. 2006;163(2):322-324. [Crossref]  [PubMed]
  21. Colom F, Vieta E, Tacchi M, Sánchez-Moreno J, Scott J. Identifying and improving non-adherence in bipolar disorders. Bipolar Disord. 2005;7:24-31. [Crossref]  [PubMed]
  22. Levin FR, Hennessy G. Bipolar disorder and substance abuse. Biol Psychiatry. 2004;56(10):738-748. [Crossref]  [PubMed]
  23. Goldberg JF, Whiteside JE. The association between substance abuse and antidepressant-induced mania in bipolar disorder: a preliminary study. J Clin Psychiatry. 2002;63(9):791795. [Crossref]  [PubMed]
  24. Salloum IM, Cornelius JR, Daley DC, Kirisci L, Himmelhoch JM, Thase ME. Efficacy of valproate maintenance in patients with bipolar disorder and alcoholism: a double-blind placebo-controlled study. Arch Gen Psychiatry. 2005;62(1):37-45. [Crossref]  [PubMed]
  25. Johnson BA, Ait-Daoud N, Bowden CL, DiClemente CC, Roache JD, Lawson K, et al. Oral topiramate for treatment of alcohol dependence: a randomized controlled trial. Lancet. 2003;361(9370):1677-1685. [Crossref]  [PubMed]
  26. Kushner SF, Khan A, Lane R, Olson WH. Topiramate monotherapy in the management of acute mania: results of four double-blind placebo-controlled trials. Bipolar Disord. 2006;8(1):15-27. [Crossref]  [PubMed]
  27. McIntyre RS, Mancini DA, McCann S, Srinivasan J, Sagman D, Kennedy SH. Topiramate versus bupropion SR when added to mood stabilizer therapy for the depressive phase of bipolar disorder: a preliminary single-blind study. Bipolar Disord. 2002;4(3):207-213. [Crossref]  [PubMed]
  28. Klufas A, Thompson D. Topiramate-induced depression. Am J Psychiatry. 2001;158(10):1736-1736. [Crossref]  [PubMed]
  29. Brown ES, Perantie DC, Dhanani N, Beard L, Orsulak P, Rush AJ. Lamotrigine for bipolar disorder and comorbid cocaine dependence: a replication and extension study. J Affect Disord. 2006;93(1-3):219-222. [Crossref]  [PubMed]
  30. Perugi G, Toni C, Frare F, Ruffolo G, Moretti L, Torti C, et al. Effectiveness of adjunctive gabapentin in resistant bipolar disorder: is it due to anxious-alcohol abuse comorbidity? J Clin Psychopharmacol. 2002;22(6):584-591. [Crossref]  [PubMed]
  31. Pollack MH, Roy-Byrne PP, Van Ameringen M, Snyder H, Brown C, Ondrasik J, et al. The selective GABA reuptake inhibitor tiagabine for the treatment of generalized anxiety disorder: results of a placebo-controlled study. J Clin Psychiatry. 2005;66(11):1401-1408. [Crossref]  [PubMed]
  32. Montgomery SA, Tobias K, Zornberg GL, Kasper S, Pande AC. Efficacy and safety of pregabalin in the treatment of generalized anxiety disorder: a 6-week, multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled comparison of pregabalin and venlafaxine. J Clin Psychiatry. 2006;67(5):771782. [Crossref]  [PubMed]
  33. Suppes T, Chisholm KA, Dhavale D, Frye MA, Altshuler LL, McElroy SL, et al. Tiagabine in treatment refractory bipolar disorder: a clinical case series. Bipolar Disord. 2002;4(5):283-289. [Crossref]  [PubMed]
  34. Sattar SP, Bhatia SC, Petty F. Potential benefits of quetiapine in the treatment of substance dependence disorders. J Psychiatry Neurosci. 2004;29(6):452-457.
  35. Anton RF, O'Malley SS, Ciraulo DA, Cisler RA, Couper D, Donovan DM, et al. Combined pharmacotherapies and behavioral interventions for alcohol dependence: the COMBINE study: a randomized controlled trial. JAMA. 2006;295(17):2003-2017. [Crossref]  [PubMed]
  36. Sonne SC, Brady KT. Naltrexone for individuals with comorbid bipolar disorder and alcohol dependence. J Clin Psy chopharmacol. 2000;20(1):114-115. [Crossref]  [PubMed]
  37. De Witte P, Littleton J, Parot P, Koob G. Neuroprotective and abstinence-promoting effects of acamprosate: elucidating the mechanism of action. CNS Drugs. 2005;19:517-537. [Crossref]  [PubMed]
  38. Salloum IM, Brown ES. Management of comorbid bipolar disorder and substance use disorders. Am J Drug Alcohol Abuse. 2017;43(4):366-376. [Crossref]  [PubMed]
  39. Vocci FJ, Acri J, Elkashef A. Medication development for addictive disorders: the state of the science. Am J Psychiatry. 2005;162(8):1432-1440. [Crossref]  [PubMed]
  40. Goldberg JF, Singer TM, Garno JL. Suicidality and substance abuse in affective disorders. J Clin Psychiatry. 2001;62:35-43.
  41. Fiorentini A, Cantù F, Crisanti C, Cereda G, Oldani L, Brambilla P. Substance-induced psychoses: an updated literature review. Front Psychiatry. 2021;12:694863. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  42. Carvalho C, Vieira-Coelho MA. Cannabis-induced psychosis: A systematic review on the role of genetic polymorphisms. Pharmacol Res. 2022;181:106258. [Crossref]  [PubMed]
  43. Edinoff AN, Kaufman SE, Green KM, Provenzano DA, Lawson J, Cornett EM, et al. Methamphetamine use: a narrative review of adverse effects and related toxicities. Health Psychol Res. 2022;10(3):81-95. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  44. Moore TH, Zammit S, Lingford-Hughes A, Barnes TR, Jones PB, Burke M, et al. Cannabis use and risk of psychotic or affective mental health outcomes: a systematic review. Lancet. 2007;370(9584):319-328. [Crossref]  [PubMed]
  45. Hunt GE, Large MM, Cleary M, Lai HMX, Saunders JB. Prevalence of comorbid substance use in schizophrenia spectrum disorders in community and clinical settings, 1990-2017: Systematic review and meta-analysis. Drug Alcohol Depend. 2018;191:234-258. [Crossref]  [PubMed]
  46. Barnes TR, Mutsatsa SH, Hutton SB, Watt HC, Joyce EM. Comorbid substance use and age at onset of schizophrenia. Br J Psychiatry. 2006;188(3):237-242. [Crossref]  [PubMed]
  47. Green AI, Salomon MS, Brenner MJ, Rawlins K. Treatment of schizophrenia and comorbid substance use disorder. Curr Drug Targets CNS Neurol Disord. 2002;1(2):129-139. [Crossref]  [PubMed]
  48. Ricci V, De Berardis D, Maina G. Third-generation antipsy chotics and lurasidone in the treatment of substance-induced psychoses: A narrative review. Healthcare. 2024;12(3):339. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  49. Szerman N, Basurte-Villamor I, Vega P, Martinez-Raga J, Parro-Torres C, Cambra Almerge J, et al. Once-monthly long-acting injectable aripiprazole for the treatment of patients with schizophrenia and co-occurring substance use disorders: a multicentre, observational study. Drugs Real World Outcomes. 2020;7:75-83.8. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  50. Özgen H, Spijkerman R, Noack M, Holtmann M, Schellekens A, Dalsgaard S, et al. Treatment of adolescents with concurrent substance use disorder and attention-deficit/ hyperactivity disorder: a systematic review. J Clin Med. 2021;10(17):3908. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  51. Biederman J, Petty CR, Monuteaux MC, Fried R, Byrne D, Mirto T, et al. Adult psychiatric outcomes of girls with attention deficit hyperactivity disorder: 11-year follow-up in a longitudinal case-control study. Am J Psychiatry. 2010;167(4):409-417. [Crossref]  [PubMed]
  52. Oliva F, Mangiapane C, Nibbio G, Berchialla P, Colombi N, Vigna-Taglianti F. Prevalence of cocaine use and cocaine use disorder among adult patients with attention-deficit/ hyperactivity disorder: A systematic review and meta-analysis. J Psychiatr Res. 2021;143:587-598. [Crossref]  [PubMed]
  53. Rohner H, Gaspar N, Philipsen A, Schulze M. Prevalence of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) among substance use disorder (SUD) populations: Meta-analysis. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(2):1275. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  54. Evren C. Comorbidity of attention deficit-hyperactivity disorder and substance use disorder. Dusunen Adam J Psychiatry Neurol Sci. 2018;31(2):115-121. [Crossref]
  55. Van de Glind G, Brynte C, Skutle A, Kaye S, Konstenius M, Levin F, et al. The international collaboration on ADHD and substance abuse (ICASA): mission, results, and future activities. Eur Addict Res. 2020;26(4-5):173-178. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  56. Sinyor M, Schaffer A, Levitt A. The sequenced treatment alternatives to relieve depression (STAR*D) trial: A review. Can J Psychiatry. 2010;55(3):126-135. [Crossref]  [PubMed]
  57. Del Casale A, Pomes LM, Bonanni L, Fiaschè F, Zocchi C, Padovano A, et al. Pharmacogenomics-guided pharmacotherapy in patients with major depressive disorder or bipolar disorder affected by treatment-resistant depressive episodes: A long-term follow-up study. J Pers Med. 2022;12(2):316. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  58. Parmar A, Kaloiya G. Comorbidity of personality disorder among substance use disorder patients: A narrative review. Indian J Psychol Med. 2018;40(6):517-527. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  59. Fenton MC, Keyes K, Geier T, Greenstein E, Skodol A, Krueger B, et al. Psychiatric comorbidity and the persistence of drug use disorders in the United States. Addiction. 2012;107(3):599-609.0443.2011.03638.x. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  60. Köck P, Walter M. Personality disorder and substance use disorder-An update. Ment Health Prev. 2018;12:82-89. [Crossref]