PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR VE BİLİŞSEL İŞLEVLER

Psikiyatrik_Bozukluklar_ve_Bilissel_Islevler

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUKTA BİLİŞSEL İŞLEVLER

Deniz Alçı

Balıkesir Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri AD, Balıkesir, Türkiye

Alçı D. Obsesif Kompulsif Bozuklukta Bilişsel İşlevler. Aydemir Ö, Esen Danacı A, editörler. Psikiyatrik Bozukluklar ve Bilişsel İşlevler. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2025. p.129-141.

ÖZET

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), yaşam boyu %1-3 oranında görülen kronik bir psikiyatrik bozukluktur. Bilişsel kurama göre, OKB intrüziv düşüncelerin felaketleştirilmesi ile ortaya çıkar ve belirli bilişsel çarpıtmalar semptomların sürmesinde etkilidir. Başlıca bilişsel çarpıtmalar (ör. aşırı sorumluluk, düşünce-eylem kaynaşması, tehdidi abartma gibi) OKB semptomlarını pekiştirmektedir. Nöropsikolojik testler, OKB hastalarında yürütücü işlevlerde (yanıt inhibisyonu, planlama, bilişsel esneklik) küçük-orta düzeyli bozulmalar olduğunu göstermektedir. Örneğin Stroop ve Go/No-Go testlerinde OKB hastaları daha yavaş yanıt vermekte ve daha fazla hata yapmaktadır. Planlama becerisi de Londra Kulesi testi gibi görevlerde alınan sonuçlara göre zayıflayabilir; özellikle kontrol takıntısı olan hastalar bu görevlerde daha çok zorlanır. OKB hastaları bilişsel esneklik gerektiren durumlarda perseveratif hatalarla eski stratejilere takılı kalabilmektedir. Belirsiz durumlarda karar verme ölçümü olan Iowa Kumar Testi’nde de hastalar sağlıklı kontrollere kıyasla daha düşük puan alır ve riskli seçimlerde ısrar edebilir. Özellikle istifçilik/biriktirme alt tipinde karar verme performansının daha da zayıf olduğu bildirilmektedir. Bellek işlevleri değerlendirildiğinde, özellikle görsel-uzamsal bellekte yetersizlikler olduğu gösterilmiştir. Sözel bellek bulguları tutarsız olsa da, çalışma belleğinin karmaşık görevlerinde hafif bozulmalar rapor edilmektedir. Epizodik bellek ve örtük öğrenme (işlemsel bellek) alanlarında da bazı çalışma sonuçları bozulmalar olduğunu göstermektedir. Ayrıca OKB’de bellek güveninin yetersizliği en belirgin bilişsel özelliklerden birisidir. Hastalar belleklerine yeterince güvenmez ve bu güvensizlik, kompulsif kontrol davranışlarını tetikleyen kısır döngüyü besler. Dikkat süreçlerine dair bulgular karışıktır; bazı çalışmalar uzun süreli dikkat gerektiren görevlerde zayıflık olduğunu belirtirken, temel dikkat kapasitesinin genellikle korunduğu görülür. Bununla birlikte, bilgi işlemleme hızında belirgin bir yavaşlama sık rapor edilen bir bulgudur: OKB hastaları zaman kısıtlı görevleri sağlıklı bireylere göre anlamlı derecede daha yavaş tamamlar. Sosyal biliş alanında, özellikle iğrenme duygusunu yüz ifadelerinden tanıma konusunda güçlük yaşayabilir. Zihin kuramı testinde; OKB’li bireylerin mecazi veya dolaylı ifadeleri anlamada zorlandığı ve olumsuz duyguları yeniden değerlendirme yerine bastırma yoluna daha fazla başvurmaları nedeniyle duygu düzenleme stratejilerinde de güçlük çekebildikleri gösterilmiştir. Empati boyutunda ise OKB hastaları duygusal empatiyi ölçen görevlerde yüksek performans sergilerken, bilişsel empatide yetersizlik gösterebilmektedir. Sonuç olarak, OKB’de bilişsel işlevlerde çok yönlü bozulmalar bulunmaktadır. Bu bilişsel işlev bozuklukları, OKB semptomlarının sürdürülmesinde önemli rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Obsesif kompulsif bozukluk; Biliş bozuklukları; Zihin kuramı; Nörobilişsel bozukluklar; Dikkat

Referanslar

  1. Ruscio AM, Stein DJ, Chiu WT, Kessler RC. The epidemiology of obsessive-compulsive disorder in the National Comorbidity Survey Replication. Mol Psychiatry. 2010;15(1):53-63. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  2. Piras F, Banaj N, Ciullo V, Piras F, Ducci G, Demaria F, et al. Dysfunctional Beliefs and Cognitive Performance across Symptom Dimensions in Childhood and Adolescent OCD. J Clin Med. 2022;12(1):219. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  3. Inozu M, Keser E, Erel S, Akin Sari B, Haciömeroğlu AB, ÖZMENLER KN. Obsesif İnançların Tanılar Üstü Rolünün İncelenmesi: Obsesif-Kompulsif Bozukluk, Kaygı Bozuklukları ve Depresyon Tanısı Almış Klinik Grupların Üniversite Öğrencileri ile Karşılaştırılması. Turk Psikiyatri Dergisi. 2022;33(1).
  4. Cui J, Zhu K, Wen J, Nie W, Wang D. The relationship between moral judgment ability, parenting style, and perfectionism in obsessive–compulsive disorder patients: A mediating analysis. Front Psychol. 2023;14:1133880. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  5. Bruce SL, Ching THW, Williams MT. Pedophilia-themed obsessive–compulsive disorder: Assessment, differential diagnosis, and treatment with exposure and response prevention. Arch Sex Behav. 2018;47:389-402. [Crossref]  [PubMed]
  6. Jalal B, Chamberlain SR, Sahakian BJ. Obsessive-compulsive disorder: Etiology, neuropathology, and cognitive dys function. Brain Behav. 2023;13(6):e3000. [Crossref]
  7. Suhas S, Rao NP. Neurocognitive deficits in obsessive– compulsive disorder: A selective review. Indian J Psychiatry. 2019;61(Suppl 1):S30-6. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  8. Shin NY, Lee TY, Kim E, Kwon JS. Cognitive functioning in obsessive-compulsive disorder: a meta-analysis. Psychol Med. 2014;44(6):1121-30. [Crossref]  [PubMed]
  9. Snyder HR, Kaiser RH, Warren SL, Heller W. Obsessive-compulsive disorder is associated with broad impairments in executive function: A meta-analysis. Clinical Psychological Science. 2015;3(2):301-30. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  10. Shallice T. Specific impairments of planning. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B, Biological Sciences. 1982;298(1089):199-209. [Crossref]  [PubMed]
  11. Bannon S, Gonsalvez CJ, Croft RJ, Boyce PM. Response inhibition deficits in obsessive–compulsive disorder. Psychiatry Res. 2002;110(2):165-74. [Crossref]  [PubMed]
  12. Aydın PÇ, Öykeçin DG. Obsesif kompulsif bozuklukta bilişsel işlevler. Turk Psikiyatri Dergisi. 2013;24(4). [Crossref]
  13. Rosa-Alcázar Á, Olivares-Olivares PJ, Martínez-Esparza IC, Parada-Navas JL, Rosa-Alcázar AI, Olivares-Rodríguez J. Cognitive flexibility and response inhibition in patients with obsessive-compulsive disorder and generalized anxiety disorder. International journal of clinical and health psychology. 2020;20(1):20-8. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  14. Menzies L, Chamberlain SR, Laird AR, Thelen SM, Sahakian BJ, Bullmore ET. Integrating evidence from neuroimaging and neuropsychological studies of obsessive-compulsive disorder: the orbitofronto-striatal model revisited. Neurosci Biobehav Rev. 2008;32(3):525-49. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  15. Whiteside SP, Port JD, Abramowitz JS. A meta–analysis of functional neuroimaging in obsessive–compulsive disorder. Psychiatry Res Neuroimaging. 2004;132(1):69-79. [Crossref]  [PubMed]
  16. Abramovitch A, Abramowitz JS, Mittelman A. The neuropsychology of adult obsessive–compulsive disorder: A meta-analysis. Clin Psychol Rev. 2013;33(8):1163-71. [Crossref]  [PubMed]
  17. Nielen MMA, Den Boer JA. Neuropsychological performance of OCD patients before and after treatment with fluoxetine: evidence for persistent cognitive deficits. Psychol Med. 2003;33(5):917-25. [Crossref]  [PubMed]
  18. Van Den Heuvel OA, Veltman DJ, Groenewegen HJ, Cath DC, Van Balkom AJLM, Van Hartskamp J, et al. Frontal-striatal dysfunction during planning in obsessive-compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry. 2005;62(3):301-9. [Crossref]  [PubMed]
  19. Nedeljkovic M, Kyrios M, Moulding R, Doron G, Wainwright K, Pantelis C, et al. Differences in neuropsychological performance between subtypes of obsessive–compulsive disorder. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry. 2009;43(3):216-26. [Crossref]  [PubMed]
  20. Leopold R, Backenstrass M. Neuropsychological differences between obsessive-compulsive washers and checkers: A systematic review and meta-analysis. J Anxiety Disord. 2015;30:48-58. [Crossref]  [PubMed]
  21. Dittrich WH, Johansen T. Cognitive deficits of executive functions and decision-making in obsessive-compulsive disorder. Scand J Psychol. 2013;54(5):393-400. [Crossref]  [PubMed]
  22. Fradkin I, Strauss AY, Pereg M, Huppert JD. Rigidly applied rules? Revisiting inflexibility in obsessive compulsive disorder using multilevel meta-analysis. Clinical Psychological Science. 2018;6(4):481-505. [Crossref]  [PubMed]
  23. Nisticò V, De Angelis A, Erro R, Demartini B, Ricciardi L. Obsessive-compulsive disorder and decision making under ambiguity: a systematic review with meta-analysis. Brain Sci. 2021;11(2):143. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  24. Tolin DF, Villavicencio A. An exploration of economic reasoning in hoarding disorder patients. Behaviour Research and Therapy. 2011;49(12):914-9. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  25. Martoni RM, Brombin C, Nonis A, Salgari GC, Buongiorno A, Cavallini MC, et al. Evaluating effect of symptoms heterogeneity on decision-making ability in obsessive–compulsive disorder. Psychiatry Clin Neurosci. 2015;69(7):402-10. [Crossref]  [PubMed]
  26. Squire LR. Memory and the hippocampus: a synthesis from findings with rats, monkeys, and humans. Psychol Rev. 1992;99(2):195. [Crossref]  [PubMed]
  27. Muller J, Roberts JE. Memory and attention in obsessive–compulsive disorder: a review. J Anxiety Disord. 2005;19(1):1-28. [Crossref]  [PubMed]
  28. Deckersbach T, Savage CR, Reilly-Harrington N, Clark L, Sachs G, Rauch SL. Episodic memory impairment in bipolar disorder and obsessive–compulsive disorder: the role of memory strategies. Bipolar Disord. 2004;6(3):233-44. [Crossref]  [PubMed]
  29. Olley A, Malhi G, Sachdev P. Memory and executive functioning in obsessive–compulsive disorder: a selective review. J Affect Disord. 2007;104(1-3):15-23. [Crossref]  [PubMed]
  30. Radomsky AS, Rachman S, Hammond D. Memory bias, confidence and responsibility in compulsive checking. Behaviour research and therapy. 2001;39(7):813-22. [Crossref]  [PubMed]
  31. Sher KJ, Frost RO, Kushner M, Crews TM, Alexander JE. Memory deficits in compulsive checkers: Replication and extension in a clinical sample. Behaviour Research and Therapy. 1989;27(1):65-9. [Crossref]  [PubMed]
  32. Deckersbach T, Otto MW, Savage CR, Baer L, Jenike MA. The relationship between semantic organization and memory in obsessive-compulsive disorder. Psychother Psychosom. 2000;69(2):101-7. [Crossref]  [PubMed]
  33. Melloni M, Urbistondo C, Sedeño L, Gelormini C, Kichic R, Ibanez A. The extended fronto-striatal model of obsessive compulsive disorder: convergence from event-related potentials, neuropsychology and neuroimaging. Front Hum Neurosci. 2012;6:259. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  34. Konishi M, Shishikura K, Nakaaki S, Komatsu S ichi, Mimura M. Remembering and forgetting: directed forgetting effect in obsessive-compulsive disorder. Neuropsychiatr Dis Treat. 2011;365-72. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  35. Derin S, Irak M. Obsesif Kompulsif Bozuklukta Bellek, Belleğe Güven ve Bilme Hissi Kararları Arasındaki İlişkiler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2020;12:1-17. [Crossref]
  36. Kathmann N, Rupertseder C, Hauke W, Zaudig M. Implicit sequence learning in obsessive-compulsive disorder: further support for the fronto-striatal dysfunction model. Biol Psychiatry. 2005;58(3):239-44. [Crossref]  [PubMed]
  37. Rauch SL, Whalen PJ, Curran T, Shin LM, Coffey BJ, Savage CR, et al. Neuroimaging and Neurophysiology-16 Probing Striato-Thalamic Funetion in Obsessive-Compulsive Disorder and Tourette Syndrome Using Neuroimaging Methods. Adv Neurol. 2000;85:207-24. [Crossref]  [PubMed]
  38. Kelmendi B, Adams Jr T, Jakubovski E, Hawkins KA, Coric V, Pittenger C. Probing implicit learning in obsessive-compulsive disorder: moderating role of medication on the weather prediction task. J Obsessive Compuls Relat Disord. 2016;9:90-5. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  39. van den Hout M, Kindt M. Repeated checking causes memory distrust. Behaviour research and therapy. 2003;41(3):301–16. [Crossref]  [PubMed]
  40. McNally RJ, Kohlbeck PA. Reality monitoring in obsessive-compulsive disorder. Behaviour research and therapy. 1993;31(3):249-53. [Crossref]  [PubMed]
  41. Dar R, Sarna N, Yardeni G, Lazarov A. Are people with obsessive-compulsive disorder under-confident in their memory and perception? A review and meta-analysis. Psychol Med. 2022;52(13):2404-12. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  42. Radomsky AS, Gilchrist PT, Dussault D. Repeated checking really does cause memory distrust. Behaviour research and Therapy. 2006;44(2):305-16. [Crossref]  [PubMed]
  43. Mataix-Cols D, Alonso P, Hernández R, Deckersbach T, Savage CR, Menchón JM, et al. Relation of neurological soft signs to nonverbal memory performance in obsessive-compulsive disorder. J Clin Exp Neuropsychol. 2003;25(6):842-51. [Crossref]  [PubMed]
  44. Dinn WM, Aycicegi-Dinn A, Göral F, Darkal O, Yildirim EA, Hacioglu M. Treatment-resistant obsessive-compulsive disorder: neurocognitive and clinical correlates. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2016;217:1189-98. [Crossref]  [PubMed]
  45. Moritz S, Ruhe C, Jelinek L, Naber D. No deficits in nonverbal memory, metamemory and internal as well as external source memory in obsessive-compulsive disorder (OCD). Behaviour research and therapy. 2009;47(4):308-15. [Crossref]  [PubMed]
  46. Jansen M, Overgaauw S, De Bruijn ERA. Social cognition and obsessive-compulsive disorder: a review of subdomains of social functioning. Front Psychiatry. 2020;11:118. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  47. Sher KJ, Frost RO, Kushner M, Crews TM, Alexander JE. Memory deficits in compulsive checkers: Replication and extension in a clinical sample. Behaviour Research and Therapy. 1989;27(1):65-9. [Crossref]  [PubMed]
  48. Deckersbach T, Otto MW, Savage CR, Baer L, Jenike MA. The relationship between semantic organization and memory in obsessive-compulsive disorder. Psychother Psychosom. 2000;69(2):101-7. [Crossref]  [PubMed]
  49. Sabbagh M, Bowman LC. Theory of mind. Stevens’ handbook of experimental psychology and cognitive neuroscience. 2018;4:249-88. [Crossref]  [PubMed]
  50. Mısır E, Bora E, Akdede BB. Relationship between social-cognitive and social-perceptual aspects of theory of mind and neurocognitive deficits, insight level and schizotypal traits in obsessive-compulsive disorder. Compr Psychiatry. 2018;83:1-6. [Crossref]  [PubMed]
  51. Liu W, Fan J, Gan J, Lei H, Niu C, Chan RCK, et al. Disassociation of cognitive and affective aspects of theory of mind in obsessive-compulsive disorder. Psychiatry Res. 2017;255:367-72. [Crossref]  [PubMed]
  52. Sayın A, Oral N, Utku C, Baysak E, Candansayar S. Theory of mind in obsessive-compulsive disorder: Comparison with healthy controls. European Psychiatry. 2010;25(2):116-22. [Crossref]  [PubMed]
  53. Tulacı RG, Cankurtaran EŞ, Özdel K, Öztürk N, Kuru E, Özdemir İ. The relationship between theory of mind and insight in obsessive-compulsive disorder. Nord J Psychiatry. 2018;72(4):273-80. [Crossref]  [PubMed]
  54. Mavrogiorgou P, Bethge M, Luksnat S, Nalato F, Juckel G, Brüne M. Social cognition and metacognition in obsessive– compulsive disorder: an explorative pilot study. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2016;266:209-16. [Crossref]  [PubMed]
  55. Fink J, Pflugradt E, Stierle C, Exner C. Changing disgust through imagery rescripting and cognitive reappraisal in contamination-based obsessive-compulsive disorder. J Anxiety Disord. 2018;54:36-48. [Crossref]  [PubMed]
  56. Picó-Pérez M, Ipser J, Taylor P, Alonso P, López-Solà C, Real E, et al. Intrinsic functional and structural connectivity of emotion regulation networks in obsessive-compulsive disorder. Depress Anxiety. 2019;36(2):110-20. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  57. de la Cruz LF, Landau D, Iervolino AC, Santo S, Pertusa A, Singh S, et al. Experiential avoidance and emotion regulation difficulties in hoarding disorder. J Anxiety Disord. 2013;27(2):204-9. [Crossref]  [PubMed]
  58. Yap K, Mogan C, Moriarty A, Dowling N, Blair-West S, Gelgec C, et al. Emotion regulation difficulties in obsessive-compulsive disorder. J Clin Psychol. 2018;74(4):695709. [Crossref]  [PubMed]
  59. Jansen M, Overgaauw S, De Bruijn ERA. Social cognition and obsessive-compulsive disorder: a review of subdomains of social functioning. Front Psychiatry. 2020;11:118. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  60. Decety J, Meyer M. From emotion resonance to empathic understanding: A social developmental neuroscience account. Dev Psychopathol. 2008;20(4):1053-80. [Crossref]  [PubMed]