ÖZEL GRUPLARDA ALKOL VE MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI VE TEDAVİSİ

Ozel_Gruplarda_Alkol_ve_Madde_Kullanimi_Bozukluklari_ve_Tedavisi_kapak

ÖNLEME VE TOPLUMSAL MÜDAHALE YÖNTEMLERİ

Tayfun Öz

Ankara Etlik Şehir Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Ankara, Türkiye

Öz T. Önleme ve Toplumsal Müdahale Yöntemleri. Doğan Bulut S, editör. Özel Gruplarda Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları ve Tedavisi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2025. p.211-220.

ÖZET

Alkol ve madde kullanımı bozuklukları, yalnızca bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlığını olumsuz etkilemekle kalmaz, aynı zamanda toplumsal düzeyde ciddi sosyal, ekonomik ve sağlık sorunlarına yol açar. Bu nedenle, sadece medikal tedaviye odaklanan yaklaşımlar yeterli olmayıp, önleyici ve toplumsal müdahale yöntemlerinin de etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Toplum tabanlı önleme stratejileri, bireylerin alkol ve madde kullanımına başlamasını engellemeyi, risk faktörlerini azaltmayı ve koruyucu unsurları güçlendirmeyi amaçlar. Önleme stratejileri genellikle üç seviyede ele alınabilir. Birincil önleme, toplumun genelinde farkındalık yaratmayı, eğitim kampanyaları ve sosyal politikalar aracılığıyla alkol ve madde kullanımının önüne geçmeyi hedefler. İkincil önleme, alkol ve madde kullanımı riski taşıyan gruplara yönelik erken müdahaleleri kapsar. Bu aşamada risk faktörlerinin belirlenmesi, tarama programları ve kısa müdahaleler, alkol ve madde kullanımının ciddi sorunlara dönüşmesini engellemek açısından büyük önem taşır. Üçüncül önleme ise, alkol ve madde kullanım bozukluğu gelişmiş bireylerin rehabilitasyonu ile topluma yeniden dahil olmasını sağlamayı hedefler. Yasal düzenlemeler, toplumun alkole ve maddeye erişimini kontrol altına alarak kullanım oranlarını düşürmede kritik bir rol oynar. Alkol ve uyuşturucu maddelere yönelik vergilendirme, reklam yasakları, satış kısıtlamaları ve caydırıcı cezalar, bireylerin madde kullanımını azaltan etkili politikalar arasındadır. Bunun yanı sıra, rehabilitasyon odaklı düzenlemeler, bireylerin cezalandırılmak yerine tedaviye yönlendirilmesini sağlayarak, uzun vadeli çözümler sunmaktadır. Aile ve okul tabanlı müdahaleler, özellikle gençlerin alkol ve madde kullanımına başlamasını önlemede büyük bir etkiye sahiptir. Aile içi iletişimi güçlendiren müdahaleler ve ebeveynlerin bilinçlendirilmesi, çocukların riskli davranışlardan korunmasını sağlar. Benzer şekilde, okullarda uygulanan eğitim ve farkındalık programları, gençleri sağlıklı yaşam tercihleri konusunda bilinçlendirerek alkol ve madde kullanım oranlarını düşürebilir. Medya ve eğitim toplumsal farkındalığı artırmada, bireylerin alkol ve madde kullanımına yönelik tutumlarını değiştirmede güçlü araçlardır. Kitle iletişim araçları ve dijital platformlar aracılığıyla yürütülen çalışmalar, geniş kitlelere ulaşarak toplumsal değişime katkı sağlar. Özellikle gençleri hedef alan kampanyalar, alkol ve madde kullanımını teşvik eden sosyal etkileri azaltmada önemli bir rol oynar. Türkiye’de de alkol ve madde kullanımını önlemeye yönelik çeşitli politikalar ve uygulamalar mevcuttur. Yasal düzenlemelerle birlikte, tedavi merkezleri, farkındalık kampanyaları ve toplumsal bilinçlendirme programları ile kullanım oranlarını düşürmeye yönelik çok yönlü bir yaklaşım benimsenmektedir. Ancak, bu çabaların daha etkili olabilmesi için yerel ihtiyaçlara uygun politikalar geliştirilmesi, denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi ve tedavi sonrası destek hizmetlerinin yaygınlaştırılması gerekmektedir. Sonuç olarak, alkol ve madde kullanımını önlemeye yönelik başarılı bir strateji; halk sağlığı yaklaşımını, yasal düzenlemeleri, aile-okul temelli müdahaleleri ve medya aracılığıyla farkındalığı artırmayı kapsayan bütüncül bir model ile mümkündür. Toplumsal müdahalelerin etkili bir şekilde uygulanması hem bireylerin hem de toplumun genel sağlığını koruyarak daha güvenli ve bilinçli bir sosyal yapı oluşturulmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: Alkol kullanım bozukluğu; Madde kullanım bozukluğu; Toplum psikiyatrisi; Halk sağlığı; Önleme

Referanslar

  1. World Health Organization. Global status report on alcohol and health 2018. Geneva: World Health Organization; 2018.
  2. United Nations Office on Drugs and Crime. World Drug Report 2023. Vienna: UNODC. 2023.
  3. Hawkins JD, Catalano RF, Miller JY. Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: implications for substance abuse prevention. Psychol Bull. 1992;112(1):64-105. [Crossref]  [PubMed]
  4. Hawkins JD, Catalano RF, Arthur MW. Promoting science-based prevention in communities. Addict Behav. 2008;33(7):993-1001.
  5. Kristjansson AL, Sigfusdottir ID, Allegrante JP. Health promotion among adolescents in Iceland: the role of parental guidance. Health Promot Int. 2010;25(1):102-12.
  6. Substance Abuse and Mental Health Services Administration. SBIRT: Screening, brief intervention, and referral to treatment. Focus (Am Psychiatr Publ). 2011;9(1):130. [Crossref]
  7. Marmot M, Wilkinson RG. Social determinants of health. Oxford: Oxford University Press. 2006. [Crossref]
  8. Babor T, Caetano R, Casswell S, Edwards G, Giesbrecht N, Graham K, et al. Alcohol: no ordinary commodity: research and public policy. Oxford: Oxford University Press. 2010. [Crossref]
  9. Kypri K, Voas RB, Langley JD, Stephenson SC, Begg DJ, Tippetts AS. Minimum purchase age for alcohol and traffic crash injuries among 15 to 19-year-olds in New Zealand. Am J Public Health. 2014;106(8):1550-5.
  10. Kumpfer KL, Alvarado R, Smith P, Bellamy N. Cultural sensitivity and adaptation in family-based preven tion interventions. Prev Sci. 2003;3(3):241-6. [Crossref]  [PubMed]
  11. Faggiano F, Vigna-Taglianti FD, Versino E, Zambon A, Borraccino A, Lemma P. School-based prevention for illicit drug use: a systematic review. Prev Med. 2010;51(1):51-60.
  12. Kannas L, Laaksonen M, Väänänen H. The effects of a school-based drug prevention program on adolescents' attitudes and behavior. Health Educ Res. 2005;20(4):411-9.
  13. Australian Transport Council. National Road Safety Strategy 2011-2020. Canberra: Australian Government. 2011.
  14. Hughes CE, Stevens A. What can we learn from the Portuguese decriminalization of illicit drugs? Br J Criminol. 2010;50(6):999-1022. [Crossref]
  15. Central Narcotics Bureau Singapore. Drug situation report 2020. Singapore: CNB. 2021.
  16. Centers for Disease Control and Prevention. Youth tobacco use: trends over time. Atlanta: CDC. 2020.
  17. Elvik R, Høye A, Vaa T. The handbook of road safety measures. Bingley: Emerald Publishing. 2019.
  18. Health Canada. Evaluation of the Know More campaign. Ottawa: Health Canada. 2020.
  19. Australian Institute of Health and Welfare. Impact of public health campaigns on drug use. Canberra: AIHW. 2018.
  20. UK Government. Talk to FRANK: campaign review. London: UK Government; 2013.
  21. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu. 4207 Sayılı Kanun Uygulama Kılavuzu. Ankara: TAPDK. 2020.
  22. T.C. Sağlık Bakanlığı. Yıllık Raporu. Ankara: Sağlık Bakanlığı. 2022.
  23. Türkiye Yeşilay Cemiyeti. Sağlıklı Nesil, Sağlıklı Gelecek Projesi Raporu. İstanbul: Yeşilay. 2023.
  24. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. Ankara: Resmî Gazete. 18 Ekim 2022. Mükerrer Sayı: 31987.
  25. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü. Bağımlılıkla Mücadele Kapsamında Yürütülen Hizmetler. Ankara: Sağlık Bakanlığı. 2022.
  26. T.C. Emniyet Genel Müdürlüğü. Türkiye Uyuşturucu Rapo ru 2023. Ankara: TUBİM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi). 2023.
  27. T.C. Emniyet Genel Müdürlüğü. Türkiye Uyuşturucu Raporu 2021. Ankara: TUBİM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi). 2021.
  28. Mutlu EA, Öztürk Sarıkaya Ö. Evaluation of sociodemographic data in patients treated in an alcohol and drug addiction treatment center (ASATC) clinic (tur). Turkish Journal of Clinical Psychiatry. 2019;22(3):276-285. [Crossref]
  29. T.C. İçişleri Bakanlığı. Ulusal Uyuşturucu ile Mücadele Eylem Planı. Ankara: İçişleri Bakanlığı. 2020.