Özellikli Bölge Yanıkları: Baş ve Boyun Yanıkları

Doç. Dr. Mehmet Arpacık1
Prof. Dr. Kaan Gideroğlu2

1SBÜ Tıp Fakültesi, Ümraniye Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi, Çocuk Cerrahi Kliniği ve Çocuk Yanık Merkezi İstanbul, Türkiye
2Dr. Lütfü Kırdar Kartal Şehir Hastanesi, Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Kliniği, Yanık Merkezi, İstanbul, Türkiye

ÖZET

Baş ve boyun; görme, duyma, koklama, solunum ve beslenme gibi hayati fonksiyonları olan organları barındı- ran, kişinin kimliğini ve kişiliğini belirleyen en önemli bölgesidir. Baş boyun yanıkları, tüm yanıkların %50’sinden fazlasında görülür. Baş boyun yanıklarında en sık sebep erişkinlerde alev, çocuklarda ise sıcak sıvılarla olan haşlanma yanıklarıdır. Diğer sebepler arasında kimyasal maddeler, elektrik ve donmalar yer alır.

Yüz, anatomik ve yapısal çeşitlilik nedeniyle yanık etkenlerinden farklı derecelerde etkilenir. Saçlı deride yüzeyel yanığa sebep olan bir etken göz kapağında tam kat yanığa sebep olabilir. Aynı şekilde kulak, burun ve ağızda farklı derecelerde yanık görülebilir. Yüz yanıklarında görünüme ek olarak anatomik ve fonksiyonel kayıpların olması, durumu daha önemli ve karmaşık hale getirir. Bunlar baş boyun yanıklarının yönetimini zorlaştıran faktörlerdir.

Baş boyun yanıklarında inhalasyon yanığının eşlik etmesi, ağız ve burnun derin yanıkları, orofarenksin etkilendiği yanıklar, solunum yollarında tıkanmaya ve solunum yetmezliğine sebep olabilir. Bu hastaların, acil ve ilk müdahalesinde solunum yollarının açık tutulması ve ventilasyonun sağlanması öncelikli hedef olmalıdır. Orofarenks ve lariks hasarı düşünülüyorsa veya inhalasyon hasarından şüphe ediliyorsa videolaringoskop ve/veya bronkoskopi ile değerlendirilmeli, solunum tıkanıklığına sebep olabilecek bir durum veya inhalasyon hasarı varsa başta çocuklar olmak üzere geciktirilmeden entübe edilmelidir.

Gözün etkilendiği durumlarda olası görme kayıplarını önlemek için erken oftalmolojik değerlendirme yapılmalı. Gözün direk etkilenmediği baş ve yüz yanıklarında da periorbital ödem olabileceği akılda tutulmalıdır.

Baş boyun yanık yarası bakımı diğer bölge yanıkları prensiplerine göre yapılır. Ancak özellikle yüz yanıklarında erken dönemde derin debridmandan kaçınılmalıdır.

Baş boyun yanıklarının tedavisinde fonksiyonel onarım öncellenmeli, anatomik ve estetik düzeltme bunu takip etmelidir. Yüz yanıklarının erken onarımı büyük önem arz eder. Üç haftadan uzun süre müdahale edilmeden iyileşen yanıklarda yüzde kontraktür ve hipertrofik skar daha fazla görülür. Bu da çiğneme gibi motor fonksiyonlar ile görme gibi duyusal kayıplara neden olabilir

Yüz ve saçlı deri görünen temel vücut parçalarının başında gelir. Bu nedenle baş boyun yanıkları olan hastalar diğer vücut bölge yanıkları olan hastalara nazaran daha fazla psikolojik desteğe ihtiyaç duyarlar.

Anahtar Kelimeler: Baş-boyun yanıkları; Yüz yanıkları

Referanslar

  1. Marur T, Tuna Y, Demirci S. Facial anatomy. Clin Dermatol. 2014; 32(1):14-23. [Crossref]  [PubMed]
  2. Ertem AD, Şahin ZA, Bölüm: 4 Baş(Caput). Editörler: Kahramanyıldırım FG, Üzel M, Doğancı ID, Klinik Yönleriyle Topografik Anatomi, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Yayınevi, 2023; 37-48. [Link]
  3. Öztürk K, Dursun A, Bulbus Oculi Anatomisi ve Klinikte Görülen Bazı Hastalıkları. Editör: Atik D, Sağlık Bilimleri Alanında Yeni Trendler II, Duvar Yayınları, 2022; 97-109. [Link]
  4. Andrew P Lane, Nasal anatomy and physiology. Facial Plast Surg Clin North Am. 2004;12(4):387-95 [Crossref]  [PubMed]
  5. Kwon SH, Barrera JA, Noishiki C, Chen K, Henn D, Sheckter CC, et al. Current and emerging topical scar mitigation therapies for craniofacial burn wound healing. Frontiers in physiology, 2020;11, 916. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  6. Sağlık Bakanlığı Yanık Tedavi algoritması. [Link]
  7. Amerikan Yanık Derneği. Yanık Merkezi Sevk Kriterleri 2013 Amerikan Yanık Derneği. s. 79-86. [Link]
  8. Heilbronn CM, Svider PF, FolbeAJ, Shkoukani MA, Carron MA, Eloy JA et al, Burns in the head and neck: A national representative analysis of emergency department visits. Laryngoscope. 2015;125(7):1573-8. [Crossref]  [PubMed]
  9. Tian H, Wang L, XieW, Shen C, Guo G, LiuJ, et al. Epidemiology and outcome analysis of facial burns: A retrospective multicentre study 2011-2015.Burns. 2020; 46(3):718- 726. [Crossref]  [PubMed]
  10. Eftekhari H, Sadeghi M., Mobayen M., Esmailzadeh M, Feizkhah A, Lahiji M. S et al. (2023). Epidemiology of chemical burns: an 11-year retrospective study of 126 patients at a referral burn Centre in the north of Iran. International wound journal, 2023; 20(7), 2788-2794. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  11. Nguyen ATM, ChamberlainK, Holland AJA, Paediatric chemical burns: a clinical review. Eur J Pediatr. 2021;180(5):13591369 [Crossref]  [PubMed]
  12. Hu N, Chen JG, Liu j, Wang YN, Wang YN, Yu J, HongYan Qi HY. Electrical injuries in children-a 6-year retrospective study. Injury. 2024;55(6):111482 [Crossref]  [PubMed]
  13. Kurt A, Yıldırım K, Yağmur Ç, Kelahmetoğlu O, Aslan O, Gümüş M, et al,Electrical burns: Highlights from a 5-year retrospective analysis. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg. 2016;22(3):278-82 [PubMed]
  14. E Lehmuskallio 1, H Lindholm, K Koskenvuo, S Sarna, O Friberg, A Viljanen. Frostbite of the face and ears: epidemiological study of risk factors in Finnish conscripts. BMJ. 1995 ;311(7021):16613 [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  15. Hamilton TJ, PattersonJ, WilliamsRY, IngramWL, Juvonda S, HodgeJS, at al, Management of Head and Neck Burns-A 15-Year Review. J Oral Maxillofac Surg. 2018;76(2):375- 379 [Crossref]  [PubMed]
  16. YeC, Wang X, Zhang Y, Ni L, Jiang R, Liu L, et al, Tenyear epidemiology of chemical burns in western Zhejiang Province, China. Burns. 2016;42(3):668-74. [Crossref]  [PubMed]
  17. Tang JA, AmadioG, Nagappan L, Schmalbach CE, Dion GR. Laryngeal inhalational injuries: A systematic review. Burns. 2022;48(1):23-33. [Crossref]  [PubMed]
  18. Moore RA, Popowicz P,Burns B. Rule of nines. Burns - StatPearls [Internet], 2024 - ncbi.nlm.nih.gov. [Link]
  19. Carroughe GJ, Pham TN. (2024). Burn size estimation: A remarkable history with clinical practice implications. Burns Open.2024;8(2): 47-52 [Crossref]
  20. Bagheri T, Fatemi MJ, Hoveidamanesh S, Ghadimi T, Asgari M, Rahbar Aet al,(2024). Epidemiology and etiology of pediatric burns in Iran. Journal of Burn Care & Research, 45(2), 292-296. [Crossref]  [PubMed]
  21. Strobel AM, Fey R. Emergency Care of Pediatric Burns Emerg Med Clin North Am. 2018;36(2):441-458. [Crossref]  [PubMed]
  22. Said DG, and Dua HS. Chemical burns acid or alkali, what's the difference? Eye (Lond). 2020; 34(8): 1299-1300. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  23. Sobel RK, Carter KD, Allen RC. Periorbital edema: a puzzle no more? Curr Opin Ophthalmol. 2012;23(5):405-14. [Crossref]  [PubMed]
  24. Schwarz AR, Beiderwieden A, Willkomm LM, Amr A, Schaller HE, Lotter O. A clinical evaluation of Biobrane® and Suprathel® in acute burns and reconstructive surgery. Burns (2011). 37(8), 1343-1348. [Crossref]  [PubMed]
  25. Çiçek, Çağla. Principles of Simple to Complex Reconstruction and Management of Full-thickness Head and Neck Burns. Turkish Journal of Plastic Surgery 2023; 31: 143-149, [Crossref]
  26. Hoogewerf CJ, van Baar ME, Hop MJ, Bloemen MC, Middelkoop E, Nieuwenhuis MK. Burns to the head and neck: Epidemiology and predictors of surgery. Burns 2013;39:118492. [Crossref]  [PubMed]
  27. Shepherd L, Tattersall H, Buchanan H. Looking in the mirror for the first time after facial burns: A retrospective mixed methods study. Burns Burns. 2014 Dec;40(8):1624-34.doi: 10.1016/j.burns.2014.03.011. [Crossref]  [PubMed]
  28. Greenhalgh D. G. Management of facial burns. Burns2020: 8, tkaa023. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  29. Fraulin FO, Illmayer SJ, Tredget EE. Assessment of cosmetic and functional results of conservative versus surgical management of facial burns. J Burn Care Rehabil 1996;17:1929. [Crossref]  [PubMed]
  30. Belba G, Gedeshi I, Isaraj S, Filaj V, Kola N, Belba M. Head and neck burns: Acute and late reconstruction.data of burn injury management in 2007. Ann Burns Fire Disasters 2008;21:2035. [PubMed]
  31. Neale, H. W., Billmire, D. A., & Carey, J. P. Reconstruction following head and neck burns. ClinPlast Surg 1986; 13: 119-136. [Crossref]  [PubMed]
  32. Barrow, R. E., Jeschke, M. G., & Herndon, D. N. Early release of third-degree eyelid burns prevents eye injury. Plast Reconstr Surg 2000;105: 860-863. [Crossref]  [PubMed]
  33. Herndon DN, Barrow RE, Rutan RL, Rutan TC, Desai MH, Abston S.A comparison of conservative versus early excision. Therapies in severely burned patients. Ann Surg 1989;209:54752. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  34. Klifto KM, Elhelali A, Gurno CF, Seal SM, Asif M, Hultman CS. Acute surgical versus nonsurgical management for ocular and periocular burns: A systematic reviewand metaanalysis. Burns Trauma 2019;7:25. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  35. Hayashida K, Akita S. Surgical treatment algorithms for postburn contractures. Burns Trauma 2017;5:9 [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  36. Friedstat J, Brown DA, Levi B. Chemical, electrical, and radiation injuries. Clin Plast Surg 2017;44:65769. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  37. Reed DS, Plaster AL, Mehta A, Hill MD, Zanganeh TS, Soeken TA, et al. Acute and subacute reconstruction of periorbital thermal burns ınvolving the anterior lamella of the eyelid with simultaneous full thickness skin grafting and amniotic membrane grafting. Ann Burns Fire Disasters 2020;33:3238 [PubMed]
  38. Hollsten DA, White WL. Management of periorbital burns. Semin Ophthalmol 1994;9:15264. [Crossref]  [PubMed]
  39. Lymperopoulos NS, Jordan DJ, Jeevan R, Shokrollahi K. A lateral tarsorrhaphy with forehead hitch to pre-empt and treat burns ectropion with a contextual review of burns ectropion management. Scars Burn Heal. 2016;2:1-11. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  40. Taylan G, Yıldırım S, Aköz T. Boyun kontraktürlerinin rekonstrüksiyonunda sağlıklı doku kazanımı: Doku genişleticiler. Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi 2004;44:175
  41. Bos, E. J., Doerga, P., Breugem, C. C., & van Zuijlen, P. P.. The burned ear; possibilities and challenges in framework reconstruction and coverage. Burns 2016;42, 1387-1395. [Crossref]  [PubMed]
  42. Boswick JA Jr. Burns of the head and neck. Surg Clin North Am. 1973;53:97-104. [Crossref]  [PubMed]
  43. Prousskaia E, El-Muttardi N, Philp B, Dziewulski P, Shelley OP. Treatment of nasal burns: analysis of 150 cases. Ann Burns Fire Disasters. 2015;28:121-7. [PubMed]
  44. McCauley RL, editor. Functional and aesthetic reconstruction of burned patient. Boca Raton Florida: Taylor and Francis; 2005. Reconstruction of the burned nose; pp. 287-300 [Crossref]
  45. Craig P. Resurfacing full thickness burns of scalp: 'The crossword technique'. Practical note. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg 1987;21:2579. [Crossref]  [PubMed]
  46. Oh SJ, Koh SH, Lee JW, Jang YC. Expanded flap and hair follicle transplantation for reconstruction of postburn scalp alopecia.J Craniofac Surg 2010;21:1737-40. [Crossref]  [PubMed]
  47. Klein MB. Burn recondtruction. Phys Med rehabil Clin N Am 2011; 22:311-25,vi-vii [Crossref]
  48. Purdue GF, Hunt JL, Still JM Jr., Law EJ, Herndon DN, Goldfarb IW, et al. A multicenter clinical trial of a biosynthetic skin replacement, dermagraftTC, compared with cryopreserved human cadaver skin for temporary coverage of excised burn wounds. J Burn Care Rehabil 1997;18:527. [Crossref]  [PubMed]
  49. La Padula S, Hersant B, Meningaud JP, D'Andrea F.Use of autologous fat graft and fractiononal co2 laser to optimize the aesthetic and functional results in patients with severe burn outcomes of the face.J Stomatol Oral Maxillofac Surg. 2018;119:279-283. [Crossref]  [PubMed]