Yanık Hastalarında Görülen Psikiyatrik Bozukluklar

Dr. Öğr. Üyesi Işık Batuhan Çakmak1
Uzm. Dr. Ayşe Gülden Kaya2

1Ankara Bilkent Şehir Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Ankara, Türkiye
2Amasya Merzifon Kara Mustafa Paşa Devlet Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, Amasya, Türkiye

ÖZET

Yanık, sıklıkla uzun dönem kalıcı ve yıkıcı fiziksel ve psikososyal sonuçlar doğuran bir yaralanma çeşididir. Hem yanığa bağlı kozmetik sonuçların beden algısına etkisi, hem yaralanmanın ve tedavinin travmatik doğası hem de işlevselliğe olan etkisi psikopatolojik sonuçlara zemin hazırlayabilir. Akut yanık tedavisi süresince psikiyatrik bozukluk sıklığı %47,7’dir, neredeyse iki hastadan birinde psikiyatrik bir bozukluk görülmektedir. Bu nedenle hem yanık ekibinin psikiyatrik sorunları fark etme becerisinin gelişmiş olması, hem de tespit edilen psikiyatrik durumlarda ulaşılabilir bir psikiyatri konsültasyonu ekibi olması büyük önem taşımaktadır. Yanık tedavisi sırasında sık rastlanan psikiyatrik bozukluklar deliryum, stres bozuklukları, depresyon ve kaygı bozuklukları, alkol ve madde kullanım bozuklukları ve uyku bozukluklarıdır. Bu psikiyatrik bozukluklara bağlı belirtiler tedaviye uyumsuzluk ve ilgisizlik gibi sorunlara neden olabilir, tıbbi bakımın yürütülmesini zorlaştırabilir.

Yanık, psikiyatrik bazı bozukluklar yanında ciddi sosyal sorunlara da sebep olmaktadır. Bunlardan bazıları cinsel sorunlar, sosyal izolasyon, iletişim sorunları, düşük özgüven, beden algısında bozulma, işsizlik ve ekonomik yük olarak sayılabilir. Yanık tedavisinin ilk basamağında hayatta kalmayı sağlamak ve bu amaçla fiziksel yaralanmanın tedavisi esastır. Ancak yanık hastasının içinde bulunduğu durumla baş edebilmesinde psikososyal bakımın önemi de büyüktür. Bu nedenle fiziksel bakım yürütülürken psikososyal bakımın da eşzamanlı yürütülmesi, hastanın sosyal açıdan desteklenmesi tedavi ve rehabilitasyon süreci sonrasında hastanın genel işlevselliğini artıracaktır. Psikososyal iyileşme ve rehabilitasyon sürecinde hastaların uyumunu kolaylaştırmak için huzurlu bir ortam sağlanmalı, ağrı ve kaygı yönetimine odaklanılmalıdır. Hastanede iyileşme aşamasında, tedavi ekibi, hastaları sürece aktif bir şekilde katılmaya teşvik etmeli ve onlara psikolojik destek sağlamalıdır. Yeniden entegre olma aşamasında, hasta ve ailesi topluma uyum sağlamaya hazırlanmalıdır. Rehabilitasyon aşamasında ise hastaların evde de fiziksel ve psikososyal ihtiyaçlarına destek verilmeye devam edilmelidir.

Anahtar Kelimeler: Yanık; Psikiyatrik bozukluklar; Deliryum; Akut stres bozukluğu; Travma sonrası stres bozukluğu; Psikiyatrik bakım

Referanslar

  1. Low JFA, Meyer WJ, Willebrand M, Thomas CR. 65 - Psy- chiatric Disorders Associated With Burn Injury. İçinde: Herndon DNBT-TBC (Fifth E, editor. Elsevier; 2018. p. 700- 708.e3. [Crossref]
  2. Davydow DS, Katon WJ, Zatzick DF. Psychiatric mor- bidity and functional impairments in survivors of burns, traumatic injuries, and ICU stays for other critical illness- es: A review of the literature. Int Rev Psychiatry. 2009 Jan 17;21(6):531-8. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  3. Palmu R, Suominen K, Vuola J, Isometsä E. Mental disorders among acute burn patients. Burns. 2010 Nov;36(7):1072-9. [Crossref]  [PubMed]
  4. Wilson JE, Mart MF, Cunningham C, Shehabi Y, Girard TD, MacLullich AMJ, et al. Delirium. Nat Rev Dis Prim. 2020;6(1):90. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  5. Ren Y, Zhang Y, Luo J, Liao W, Cheng X, Zhan J. Research progress on risk factors of delirium in burn patients: A narra- tive review. Front Psychiatry. 2022 Nov 2;13:989218. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  6. Abdelrahman I, Vieweg R, Irschik S, Steinvall I, Sjöberg F, Elmasry M. Development of delirium: Association with old age, severe burns, and intensive care. Burns. 2020;46(4):797- 803. [Crossref]  [PubMed]
  7. Agarwal V, O'Neill PJ, Cotton BA, Pun BT, Haney S, Thompson J, et al. Prevalence and Risk Factors for Devel- opment of Delirium in Burn Intensive Care Unit Patients. J Burn Care Res. 2010 Sep;31(5):706-15. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  8. Alizadeh Otaghvar H, Farzan R, Tamimi P, Ghaderi A, Najafi M, Tohidian M, et al. Prevalence of Delirium and Its Relat- ed Factors in Burn Patients; a Systematic Review and Me- ta-Analysis. Arch Acad Emerg Med. 2024;12(1):e7. [PMC]
  9. Lee SY, Fisher J, Wand APF, Milisen K, Detroyer E, Sock-alingam S, et al. Developing delirium best practice: a sys- tematic review of education interventions for healthcare professionals working in inpatient settings. Eur Geriatr Med. 2020 Feb 14;11(1):1-32. [Crossref]  [PubMed]
  10. Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5) Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı'ndan. Ankara: Hekimler Yayın Birliği; 2014. [Link]
  11. Nosanov LB, Prindeze NJ, Schneider DM, Clemente LE, Parrish KR, Travis TE, et al. Prevalence and risk factors for acute stress disorder and posttraumatic stress disorder after burn injury. Am J Surg. 2022;223(1):151-6. [Crossref]  [PubMed]
  12. Bolu A, Erdem M, Öznur T. Posttraumatic stress disorder. Anatol J Clin Investig. 2014 Jan 1;8:98-104. [Link]
  13. Van Loey NEE, Van Son MJM. Psychopathology and Psycho- logical Problems in Patients with Burn Scars. Am J Clin Der- matol. 2003;4(4):245-72. [Crossref]  [PubMed]
  14. Corry NH, Klick B, Fauerbach JA. Posttraumatic Stress Disorder and Pain Impact Functioning and Disability After Major Burn Injury. J Burn Care Res. 2010 Jan;31(1):13-25. [Crossref]  [PubMed]
  15. Gibran NS, Wiechman S, Meyer W, Edelman L, Fauerbach J, Gibbons L, et al. American Burn Association Consensus State- ments. J Burn Care Res. 2013 Jul 1;34(4):361-85. [Link]
  16. Yalçın B, Öztürk O. The Management of Major Depressive Disorder in Primary Care. Turkish J Fam Med Prim Care. 2016;10(4):250-8. [Crossref]
  17. Tedstone JE, Tarrier N. An investigation of the prevalence of psychological morbidity in burn-injured patients. Burns. 1997;23(7):550-4. [Crossref]  [PubMed]
  18. Roh YS, Chung HS, Kwon B, Kim G. Association between depression, patient scar assessment and burn-specific health in hospitalized burn patients. Burns. 2012;38(4):506-12. [Crossref]  [PubMed]
  19. Fardin A, Rezaei SA, Maslakpak MH. Non-pharmacologi- cal interventions for anxiety in burn patients: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. 2020;49:102341. [Crossref]  [PubMed]
  20. Maes M, Mylle J, Delmeire L, Altamura C. Psychiatric mor- bidity and comorbidity following accidental man-made trau- matic events: incidence and risk factors. Eur Arch Psychia- try Clin Neurosci. 2000 Jun 13;250(3):156-62. [Crossref]  [PubMed]
  21. Williams FN, Chrisco L, Strassle PD, Navajas E, Laughon SL, Sljivic S, et al. Association Between Alcohol, Substance Use, and Inpatient Burn Outcomes. J Burn Care Res. 2021 Aug 4;42(4):595-9. [Crossref]  [PubMed]
  22. McKibben JBA, Ekselius L, Girasek DC, Gould NF, Hol- zer III C, Rosenberg M, et al. Epidemiology of burn in- juries II: Psychiatric and behavioural perspectives. Int Rev Psychiatry. 2009 Jan 1;21(6):512-21. [Crossref]  [PubMed]
  23. Rahbar Taramsari M, Mobayen M, Feizkhah A, Letafatkar N, Esmailzadeh M, Hoseinzadeh S, et al. The Effect of Drug Abuse on Clinical Outcomes of Adult Burn Patients Ad- mitted to a Burn Center in the North of Iran. Bull Emerg trauma. 2023;11(2):90-5. [PubMed]
  24. Liang C-Y, Chen C-C, Wang K-Y, Chung C-H, Chang N-W, Chien W-C. Increased risk for sleep disorders in burn pa- tients: A 14-year nationwide, population-based cohort study. Burns. 2021;47(6):1408-15. [Crossref]  [PubMed]
  25. Lerman SF, Owens MA, Liu T, Puthumana J, Hultman CS, Caffrey JA, et al. Sleep after burn injuries: A systematic re- view and meta-analysis. Sleep Med Rev. 2022;65:101662. [Crossref]  [PubMed]
  26. Giannoni-Pastor A, Gomà-i-Freixanet M, Valero S, Fidel Kinori SG, Tasqué-Cebrián R, Arguello JM, et al. Person- ality as a predictor of depression symptoms in burn patients: A follow-up study. Burns. 2015;41(1):25-32. [Crossref]  [PubMed]
  27. Klinge K, Chamberlain DJ, Redden M, King L. Psycho- logical adjustments made by postburn injury patients: an integrative literature review. J Adv Nurs. 2009 Nov 12;65(11):2274-92. [Crossref]  [PubMed]
  28. Farzan R, Ghorbani Vajargah P, Mollaei A, Karkhah S, Sami- doust P, Takasi P, et al. A systematic review of social sup- port and related factors among burns patients. Int Wound J. 2023 Oct 23;20(8):3349-61. [Crossref]  [PubMed]  [PMC]
  29. Lodha P, Shah B, Karia S, De Sousa A. Post-Traumatic Stress Disorder (Ptsd) Following Burn Injuries: A Com- prehensive Clinical Review. Ann Burns Fire Disasters. 2020 Dec 31;33(4):276-87. [PubMed]
  30. Din S, Shah M, Asadullah, Jamal H, Bilal M. Rehabilitation and social adjustment of people with burns in society. Burns. 2015;41(1):106-9. [Crossref]  [PubMed]
  31. Rosenberg L, Rosenberg M, Rimmer RB, Fauerbach JA. Psychosocial Recovery and Reintegration of Patients With Burn Injuries. In: Total Burn Care. Elsevier; 2018. p. 709-720.e4. [Crossref]
  32. Harorani M, Davodabady F, Masmouei B, Barati N. The ef- fect of progressive muscle relaxation on anxiety and sleep quality in burn patients: A randomized clinical trial. Burns. 2020 Aug;46(5):1107-13. [Crossref]  [PubMed]
  33. Blakeney P, Meyer WJ. Psychological aspects of burn care. Trauma Q. 1994;11(2):166-79.
  34. Wiechman Askay S, Patterson DR, Sharar SR, Mason S, Faber B. Pain management in patients with burn injuries. Int Rev Psychiatry. 2009 Jan 17;21(6):522-30. [Crossref]  [PubMed]
  35. Ratcliff SL, Brown A, Rosenberg L, Rosenberg M, Robert RS, Cuervo LJ, et al. The effectiveness of a pain and anxiety protocol to treat the acute pediatric burn patient. Burns. 2006 Aug;32(5):554-62. [Crossref]  [PubMed]
  36. Mohammadi Fakhar F, Rafii F, Jamshidi Orak R. The effect of jaw relaxation on pain anxiety during burn dressings: Ran- domised clinical trial. Burns. 2013 Feb;39(1):61-7. [Crossref]  [PubMed]
  37. Celia DF, Perry SW, Kulchycky S, Goodwin C. Stress and Coping in Relatives of Burn Patients: A Longitudinal Study. Psychiatr Serv. 1988 Feb;39(2):159-66. [Crossref]  [PubMed]
  38. Bond S, Gourlay C, Desjardins A, Bodson-Clermont P, Boucher M-È. Anxiety, depression and PTSD-related symptoms in spouses and close relatives of burn survivors: When the supporter needs to be supported. Burns. 2017 May;43(3):592-601. [Crossref]  [PubMed]
  39. Huang Q, Lin J, Han R, Peng C, Huang A. Using Virtual Reality Exposure Therapy in Pain Management: A System- atic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Value Heal. 2022 Feb;25(2):288-301. [Crossref]  [PubMed]
  40. March J, Silva S, Petrycki S, Curry J, Wells K, Fairbank J, et al. Fluoxetine, Cognitive-Behavioral Therapy, and Their Combination for Adolescents With Depression. JAMA. 2004 Aug 18;292(7):807. [Crossref]  [PubMed]
  41. Fauerbach JA, Pruzinsky T, Saxe GN. Psychological Health and Function After Burn Injury: Setting Research Priorities. J Burn Care Res. 2007 Jul;28(4):587-92. [Crossref]  [PubMed]
  42. Rosenberg L, Blakeney P, Thomas CR, Holzer CE, Rob- ert RS, Meyer WJ. The importance of family environment for young adults burned during childhood. Burns. 2007 Aug;33(5):541-6. [Crossref]  [PubMed]
  43. Blakeney P, Partridge J, Rumsey N. Community Integration. J Burn Care Res. 2007 Jul;28(4):598-601. [Crossref]  [PubMed]
  44. Seehausen A, Ripper S, Germann G, Hartmann B, Wind G, Renneberg B. Efficacy of a burn-specific cognitive-behav- ioral group training. Burns. 2015 Mar;41(2):308-16. [Crossref]  [PubMed]
  45. Blakeney P, Thomas C, Holzer C, Rose M, Berniger F, Meyer WJ. Efficacy of a Short-Term, Intensive Social Skills Train- ing Program for Burned Adolescents. J Burn Care Rehabil. 2005 Nov;26(6):546-55. [Crossref]  [PubMed]
  46. Hemmati Maslakpak M, Ajoudani F, Lotfi M, Alinejad V. Burn self-stigma: A hybrid concept analysis. Burns. 2022 Sep;48(6):1405-16. [Crossref]  [PubMed]
  47. Thomas CR, Blakeney P, Holzer CE, Meyer WJ. Psy- chiatric Disorders in Long-Term Adjustment of At-Risk Adolescent Burn Survivors. J Burn Care Res. 2009 May;30(3):458-63. [Crossref]  [PubMed]
  48. Meyer WJ, Blakeney P, Thomas CR, Russell W, Robert RS, Holzer CE. Prevalence of Major Psychiatric Illness in Young Adults Who Were Burned as Children. Psycho- som Med. 2007 May;69(4):377-82. [Crossref]  [PubMed]
  49. Bich C-S, Kostev K, Baus A, Jacob L. Burn injury and incidence of psychiatric disorders: A retrospective co- hort study of 18,198 patients from Germany. Burns. 2021 Aug;47(5):1110-7. [Crossref]  [PubMed]
  50. Beck AT. An Inventory for Measuring Depression. Arch Gen Psychiatry. 1961 Jun 1;4(6):561. [Crossref]  [PubMed]
  51. Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin üniversite öğrencile- ri için geçerliği, güvenirliği. Psikol Derg. 1989;7(23):3-13. [Link]
  52. Mendelson BK, Mendelson MJ, White DR. Body-Esteem Scale for Adolescents and Adults. J Pers Assess. 2001 Feb 1;76(1):90-106. [Crossref]  [PubMed]
  53. Tok ESS, Gedik Z. Turkish validity and reliability study of the Body Esteem Scale. Düşünen Adam J Psychiatry Neu- rol Sci. 2019;32:345-51. [Link]
  54. Weiss D, Marmar C. The impact of event scale - revised. In: Wilson J, Keane T, editors. Assessing Psychological Trauma and PTSD. New York: Guilford press; 1997. p. 399-411.
  55. Çorapçıoğlu A, Yargıç I, Geyran P, Kocabaşoğlu N. "Olay- ların Etkisi Ölçeği" (IES-R) Türkçe Versiyonunun Geçerli- lik ve Güvenilirliği. New/Yeni Symp J. 2007;44(1):14-22. [Link]
  56. Taal LA, Faber AW. The burn specific pain anxiety scale: introduction of a reliable and valid measure. Burns. 1997 Mar;23(2):147-50. [Crossref]  [PubMed]
  57. Deniz Doğan Sevgi, Arslan S. Validity and Reliability of Turkish Version of the Burn-Specific Pain Anxiety Scale. J Burn Care Res. 2019 Oct 16;40(6):818-22. [Crossref]  [PubMed]
  58. Blades B, Mellis N, Munster AM. A Burn Specific Health Scale. J Trauma Inj Infect Crit Care. 1982 Oct;22(10):872-5. [Crossref]  [PubMed]
  59. Adam M, Leblebici B, Tarim MA, Yildirim S, Bagis S, Akman MN, et al. Validation of a Turkish Version of the Burn-Specific Health Scale. J Burn Care Res. 2009 Mar;30(2):288-91. [Crossref]  [PubMed]
  60. Blake DD, Weathers FW, Nagy LM, Kaloupek DG, Gusman FD, Charney DS, et al. The development of a Clinician-Ad- ministered PTSD Scale. J Trauma Stress. 1995 Jan;8(1):75-90. [Crossref]  [PubMed]
  61. Aker A, Özeren M, Başoğlu M, Kaptanoğlu C, Erol A, Bu- ran B. Klinisyen Tarafindan Uygulanan Travma Sonrasi Stres Bozukluğu Ölçeği (TSSB-Ö)-geçerlik ve güvenilirlik çalişması. Türk Psikiyatr Derg. 1999;10(4):286-9. [Link]
  62. Zigmond AS, Snaith RP. The Hospital Anxiety and Depression Scale. Acta Psychiatr Scand. 1983 Jun 23;67(6):361-70. [Crossref]  [PubMed]
  63. Aydemir Ö. Hastane anksiyete ve depresyon olcegi Turkce formunun gecerlilik ve guvenilirligi. Turk Psikiyatr Derg. 1997;8:187-280. [Link]